ام سلمه نعیم امینی

قرآن در بسیاری از آیات، از «ختم» و «طبع» بر قلب سخن گفته است. آن گونه که از آیات برمی ‎آید، خداوند این دو تعبیر را در مورد کسانی به کار برده است که قلب‌هایشان در احاطه گناهانشان است و به دلیل کثرت معاصی، از اصل فطرت خود برگشته اند و در نتیجه ایمان نمی‎‎ آورند. البته در آیاتی از قرآن، واژه‎ های مختلف و ظریف دیگری از قبیل «رین»، «غلف»، «قفل»، «قساوت» و «اکنّه» که در واقع واژه ‎های هم‎ گروه با «طبع» و «ختم» هستند، در مورد محروم شدن انسان از فطرت خود به کار رفته است. هر کدام از این واژگان، به مرحله ‎ای از انحراف فکری انسان و محرومیت او از شناخت اشاره دارد، به گونه ‎ای که از مراحل ضعیف‎ تر شروع می‌شود و به مراحل سخت و خطرناک می‎ رسد، آن چنان که به کلی حسّ تشخیص از انسان گرفته می‎ شود. این مقاله بر آن است تا ضمن اشاره ‎ای کوتاه به مفهوم قلب در قرآن، با توجه به واژگان هم‌گروه «ختم» و «طبع»، به معناشناسی این دو واژه بپردازد و هم‎ معنایی نسبی میان آن دو را بیان کند. به این منظور، در اولین گام به کاوش در معناشناسی این دو واژه نزد اهل لغت پرداخته شده تا ضمن توجّه به معنای لغوی این واژگان، معانی قرآنی آنها نیز به دست آید. در ادامه ضمن بحث از عدم ترادف و هم‌معنایی کامل میان این دو واژه، به مخاطبین ختم و طبع و عواملی که باعث این بیماری‌های خطرناک روان انسان می‎ شود، پرداخته شده است. در پایان از آنچه که مانع از این عارضه‎ های قلب معنوی انسان می‎ گردد نیز سخن گفته خواهد شد.