فرزانه مداحان

باور به ریشه داشتن اوج گیری فعالیت های علمی عصر صادقین(ع) در تغییر رویکرد امام سجاد(ع) پس از واقعه کربلا در تحقیقات شیعی روبه گسترش است؛ ازاین رو در مقاله حاضر تأثیر تغییر راهبرد اتخاذشده از دوره امامت امام سجاد(ع) بر فعالیت های علمی و سیاسی یاران امام حسن مجتبی(ع) بررسی شده است که تعداد بسیاری از آنان دوره حاکمان سفیانی (41-64ق) و مروانی (64-132ق) را درک کردند. بر این اساس، انتظار می رود که در بررسی تاریخی عملکرد اصحاب امام حسن(ع) فعالیت های سیاسی مخالف با حاکمیت، در ضمن گذر به دوره مروانی به تدریج کاهشی و فعالیت های علمی آنان افزایشی باشد؛ ازاین رو برای فهم میزان تغییرات فعالیت های علمی و سیاسی یاران امام حسن(ع) در دو دوره سفیانی و مروانی از روش کمی، مبتنی بر اسلوب فراوانی سنجی استفاده شده است. نتیجه پژوهش با در نظر داشتن فراوانی فعالیت های یاران امام(ع) در هر دوره، فضای سیاسی حاکم بر جامعه و نیز عملکرد کلی ائمه(ع) حاصل شده است. کاهش محسوس فعالیت های سیاسی و افزایش فعالیت های علمی در سال های 73 تا 95ق در مقایسه با دوره سفیانی، از تأثیر تدریجی تغییر راهبرد امام سجاد(ع) بر فعالیت های یاران امام حسن(ع) حکایت دارد. درحالی که به نظر می رسد در ابتدای دوره مروانی (64-73ق) فعالیت های سیاسی یاران امام(ع) بیشتر متأثر از فضای حاکم بر جامعه و به ویژه کوفه بوده است تا شیوه عمل امام سجاد(ع).