هرمز عباسی فیروزجاه

در فقه اسلامی، در خصوص من ابع طبیع ی و به ویژه جنگل ها و مرات ع احکام خاصی وضع شده است. از نظر اکثریت فقهای شیعه، منابع طبیعی از جمله کوه ها، دره ها، نوک قله ها، نیزارها مراتع و جنگل ها از جمله انفال بوده، در مالکیت امام (ع) هستند و مرتع و جنگل وق ف شده در صورتی صحیح و معتبر است که انسان در به وجودآمدن آن جنگل و مرتع دخیل باشد. ساکنین جنگل های شمال ایران و دیگر نقاط جنگلی کشور در طول قرون متمادی و به استناد تاریخ و اشیای بسیار قدیمی کشف شده در جای جای استان های شمالی ایران و دیگر مکان های مشابه، دارای سابقه سکونت چندهزارساله در دل جنگل ها بوده اند و خود را مالک آن مناطق می دانستند. این احساس مالکیت در جنگل باعث می شد برخی از مؤمنین اراضی جنگلی تحت کنترل خود را برای امور مختلف وقف می نمودند. با وضع قانون ملی شدن جنگل ها چالش وضعیت وقف این اراضی مطرح شد، لذا قانون، اراضی موقوفه پیش از تصویب این قانون را پذیرفت، اما موقوفات پس از آن را به دلیل وقف مال غیر توسط دیگری نپذیرفت. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با استناد به منابع فقهی و حقوقی به روش تحلیل محتوا به بررسی صحت موقوفات اراضی جنگلی پس از تصویب قانون ملی شدن جنگل ها پرداخته است. نتیجه حاصل از پژوهش آن است که سنت وقف و نذورات در ایران به قدمت تاریخ ساکنین آن است. ازآنجایی که مردم یکتاپرست ایران خود را مالک محدوده جنگلی تحت تصرف خویش می دانسته اند؛ لذا اقدام به وقف نمودن املاک و مستثنیات خویش می نموده اند. در ای ن ص ورت از نگاه فق ه و حق وق موضوعه، نبای د ب ه بهان ه انف ال ب ودن یا ملی شدن مرات ع و جنگل ها، به وقف بودن زمین های موجود در این محدوده که از لحاظ فقه و قوانین وضع شده معاصر به صورت صحیح واقع شده است لطمه ای وارد نمود.