محمد متقیان

ماکس وبر، از یک سو در نقدِ کلان روایت های مطلق گرایانه مدرنی نظیر هگل، دورکیم و نظایر آنها با تمسک به نیچه، در مقاله علم به مثابه حرفه، صورت های معرفت انسانی را پدیده های منحصربه فرد تاریخی می داند که تحت تأثیر تجربه «زندگی» شکل می گیرند. ازسوی دیگر او برای گریز از نسبی گرایی ناشی از تاریخیت (historicity)، با طرح ایده هایی نظیر قرابت گزینشی، علیت تاریخی و معنای خاصی از عینیت، از ابزار روشیِ ایدئال تایپ برای فهم پدیده های اجتماعی بهره می گیرد. در این مقاله پس از توضیح مبسوط دیدگاه وبر درباره جامعه شناسی معرفت، اشاره خواهیم کرد که نظریه وبر هرچند در توضیح منطق تحولات تاریخ علم و معرفت برای غلبه بر دوگانه نسبی گرایی-مطلق گرایی راهگشا است، اما در توضیح لحظه تاریخیِ خودِ نظریه وبر ناکام و بحران زده است. در پاسخ به این بحران، به طرح دیدگاه استاد منیرالدین حسینی در حوزه جامعه شناسی معرفت خواهیم پرداخت. در نظر حسینی، اگر چه تعینات اجتماعی-تاریخی معرفت، نقش مهمی در تکوین نظریات علمی دارد، اما او برای عبور از بحرانِ وبری، جامعه و تاریخ را واحد فاعلِ محوری دانسته که دارای ولایت تاریخی-اجتماعی است. باتوجه به ارتباط ولایت و قواعدِ ربوبی الهی، امکان برون رفت از بحران وبری ممکن خواهد شد.