محمدکریم دارابی

هدف این مقاله، بررسی نقش احزاب و نخبگان سیاسی در برنامه ریزی ها و جهت گیری های جریان اصلاح طلب و اصول گرا در مسیر توسعه کشور با تأکید بر دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد بوده است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از فیش برداری از منابع کتابخانه ای و اسناد و مدارک موجود انجام شده است. سوال اصلی تحقیق این است که چگونه احزاب و نخبگان سیاسی در دوران ریاست جمهوری خاتمی و احمدی نژاد بر جهت گیری ها و برنامه های توسعه کشور تأثیر گذاشتند و چه تفاوت هایی در رویکردهای اصلاح طلبان و اصول گرایان نسبت به توسعه وجود داشته است؟ نتایج تحقیق نشان می دهند که در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، جریان اصلاح طلب با تأکید بر دموکراسی، حقوق بشر و تقویت نهادهای مدنی تلاش کرد تا کشور را در مسیر توسعه پایدار و سیاسی قرار دهد. در حالی که احزاب اصلاح طلب و نخبگان این جریان به تقویت ارتباطات بین المللی و ایجاد فضای باز سیاسی اهمیت می دادند، در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، جریان اصول گرا با تأکید بر آرمان های انقلاب اسلامی و مقابله با سیاست های غرب، رویکرد متفاوتی در پیش گرفت. این رویکرد بیشتر برتقویت استقلال کشور و کاهش وابستگی به غرب متمرکز بود. همچنین، اصول گرایان توجه بیشتری به توسعه اقتصادی داخلی، کاهش واردات و تقویت صنعت ملی داشتند. در نتیجه گیری تحقیق، می توان گفت که تأثیر احزاب و نخبگان سیاسی درهر دودوره متفاوت بوده و این تفاوت ها موجب تغییرات اساسی در سیاست های توسعه ای کشور شده است. بنابراین، بررسی دقیق این تأثیرات می تواند به فهم بهتر دگرگونی های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در این دو دوره کمک کند.

نقش گفتمان های احزاب سیاسی در نهادسازی سیاسی، از عوامل کلیدی در توسعه سیاسی ایران است. این پژوهش با هدف بررسی کارکردها و آثار گفتمانی احزاب اصلاح طلب و اصول گرا در نهادسازی سیاسی در دوره های خاتمی (1376-1384) و احمدی نژاد (1384-1392) با تأکید بر نظریه گفتمان انتقادی فرکلاف انجام شده است. روش تحقیق مبتنی بر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف است که در سه سطح متن (ویژگی های زبانی)، تعامل (فرآیند تولید و تفسیر متون)، و زمینه (بسترهای اجتماعی و سیاسی) به تحلیل گفتمان های حزبی می پردازد. نتایج نشان می دهد که احزاب اصلاح طلب در دوره خاتمی با ترویج گفتمان دموکراتیک و تأکید بر مفاهیمی چون مشارکت مدنی و کثرت گرایی، نهادهای مدنی مانند شوراهای شهر و سازمان های مردم نهاد را تقویت کردند، اما در دوره احمدی نژاد به دلیل محدودیت های قانونی تضعیف شدند. در مقابل، احزاب اصول گرا در دوره احمدی نژاد با تمرکز بر گفتمان انقلابی و ارزش محور، نهادهای حکومتی مانند بسیج و شورای عالی انقلاب فرهنگی را تقویت نمودند. این تفاوت ها ریشه در اهداف سیاسی، پایگاه های اجتماعی، و فرهنگ سیاسی متفاوت دو دوره دارد. نتیجه گیری پژوهش حاکی از آن است که گفتمان های حزبی از طریق بازتولید یا تغییر هویت های سیاسی و روابط قدرت، به نهادسازی سیاسی کمک می کنند، اما موفقیت آن ها به شدت وابسته به بسترهای اجتماعی، سیاسی، و حمایت های ساختاری است. این تحلیل نشان دهنده نقش محوری گفتمان ها در شکل دهی به ساختارهای نهادی و توسعه سیاسی ایران است.