محسن افضل آبادی

صفات خبری بخشی از متون دینی را تشکیل می دهد و مسلمانان در برابر این صفات دیدگاه های مختلفی دارند. وهابیان با ادعای تبعیت از سلف، در تفسیر صفات خبریه از ظاهرگرایی بهره برده و بر این باورند که صفات خبری خداوند باید بر همان معنای حقیقی و ظاهری خود حمل شود اما باید کیفیت این صفات را به خدای متعال واگذار نمود. در مقابل اخوان المسلمین نیز با ادعای تبعیت از سلف، رویکردهای متفاوتی در باب صفات خبریه را به سلف نسبت داده اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی دیدگاه دو جریان پرداخته و این نتیجه را به دست می دهد که ادعای هر دو جریان در تبعیت از سلف مخدوش به نظر می رسد؛ زیرا سلف دارای نظر واحدی در این باب نبوده بلکه برخی از آنها قائل به تاویل صفات شده اند.

یکی از گرفتاری های امت اسلامی که امروزه از سوی وهابیت گریبان گیر مسلمانان شده، مسئله تکفیر است. مسئله تحقیق مقاله بررسی تطبیقی روش اهل حدیث و وهابیت در نواقض الاسلام است. وهابیان تحقق نواقض را در چهار حوزه قول، فعل، عقیده و شک می دانند و به دلیل توسعه مفهوم عبادت، محدودیت جهل در عذر بودن، و عدم لزوم قید ضروری برای تحقق ناقض، موارد جدیدی را به نواقض اسلام اضافه کرده اند. این رویکرد، وضعیت شخص را در تحقق کفر نادیده می گیرد. روش تحقیق این مقاله تحلیلی توصیفی است و یافته های تحقیق نشان می دهد که اهل حدیث، برخلاف وهابیت، نیت را به عنوان محور در اعمال، به ویژه عبادت، در نظر می گیرند و در نواقض به دلیل تأکید بر موارد دارای نص و اجماع، از تکفیر حداکثری پرهیز کرده اند. به همین دلیل، اصحاب حدیث دچار توسعه مصادیق در تکفیر نشده و در موارد اختلافی، به وضوح نشان می دهند که رمی به شرک و کفر از سوی آنان وجود ندارد. این مقاله تأکید می کند که وهابیت علاوه بر توسعه در مصداق، در ضوابط و مفاهیم نیز با اساس قواعد اهل حدیث توافقی ندارد.

مسئله جایگاه عقل در فهم معارف دینی، به ویژه در باب توحید، از دیرباز موضوع مباحثات گسترده ای در میان اندیشمندان اسلامی بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تطبیقی، به مقایسه جایگاه و کارکرد عقل در فهم توحید از منظر دو جریان فکری تأثیرگذار یعنی وهابیت و اخوان المسلمین می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که وهابیت، برخلاف اخوان المسلمین، قلمرو عقل در فهم توحید را محدود کرده و به نوعی رویکردی حداقلی نسبت به آن دارد. این تفاوت در نگاه به عقل، پیامدهای قابل توجهی در فهم مفاهیم بنیادین توحید، از جمله براهین اثبات وجود خدا، تقسیم بندی توحید، اثبات صفات خداوند و تفسیر صفات خبری داشته است. رویکرد حداقلی وهابیت به عقل همچنین منجر به نفی برخی از آموزه های اسلامی همچون توسل، استغاثه و ولایت تکوینی اولیاء شده است. در مجموع، این پژوهش نشان می دهد که اختلاف در نگاه به عقل، به تفاوت های چشمگیری در فهم و تفسیر آموزه های توحیدی در میان وهابیت و اخوان المسلمین منجر شده است.