منیر السادات حسینی پناه

طبیعت منظوم هیومی، تنها نشانه ای از شباهت احتمالی حکمتی لاهوتی با عقل آدمی است، اما بیش از این چیزی را ثابت نمی کند. ازنظر هیوم، تفسیر معقول نظم طبیعی نمی تواند مبنای استدلال بر اثبات وجود خدا و ناظم عالم باشد. نقادی مستدل او بر برهان نظم، ساده ترین و عمومی ترین راه اثبات خدا را با چالش جدی مواجه ساخت و به گمان خویش، خداطلبی استدلالی را به کلی از صحنه خارج ساخت. همین امر لزوم پاسخ گویی مناسب و درخور را به منظور جلوگیری استنکاف عامه مردم از خداگرایی و تمایل به مادی گرایی در پی داشت. به همین دلیل، بسیاری از اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان، به پاسخ اشکالات هیومی پرداختند. در این نوشتار، با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و پاسخ گویی پاره ای از این اشکالات پرداخته شده و معلوم گردیده است که با عدم التزام به مبانی هیومی، بسیاری از این شبهات، از اساس بی پایه و موهوم است و از طرف دیگر با جواز بهره مندی از روش استدلالی، پذیرش نظم به عنوان وجه شبه طرفین تمثیل، مفید فایده خواهد بود و به این ترتیب دسته دیگر شبهات نیز پاسخ داده می شود و رسالت برهان نظم نیز روشن خواهد شد.