داوود صدری

حوزه های علمیه در طول تاریخ تشیع از مهم ترین مرکزهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران بوده و در بسیاری از تحولات تأثیرگذار بوده اند. منابع مالی علاوه بر تأمین نیازهای اولیه، نقش مهمی در توسعه و نوع فعالیت های این قشر از جامعه داشته است. این منابع را می توان در دو دسته منابع مالی مستمر که در طول سال قابل پیش بینی بوده و منابع مالی غیرمستمر تقسیم کرد. این تحقیق تلاش دارد با تکیه بر منابع تاریخی و روش توصیفی - تحلیلی به این مسأله پاسخ دهد که منابع درآمدی مستمر روحانیون و حوزه های علمیه تهران در عصر قاجار به چندگونه قابل دسته بندی است. منبع اصلی برای امرارمعاش و ارتزاق حوزویان در این زمینه را می توان همین منابع مستمر دانست. منابعی که به دلیل استمرارشان، قابل برنامه ریزی و پیش بینی بوده و می توانسته آسودگی خاطری هر چند اندک برای حوزویان در امر معیشت رقم بزند تا به کارهای علمی و فرهنگی خود بپردازند. از نتایج تحقیق اینکه دو دسته دولتی و مردمی را می توان برای منابع مستمر مورد اشاره قرار داد که برخی از موقوفات بزرگ، از منابع مستمر مردمی در این زمینه هستند.