امیرمحمد چنگیزی محمدی

همان گونه که ساعت های عمومی با اهداف گوناگون ازجمله نمایش قدرت فنی و یا کنترل ضرباهنگ زندگی شهری در شهرهای اروپایی رواج بسیار داشته اند؛ اعلان زمان یکی از کارکردهای اصلی مکان های همگانی در شهرهای اسلامی بوده است که به همراه اذان و رویدادهای دیگر در طی شبانه روز زیست عمومی شهرنشینان مسلمان را انتظام می بخشیده است. ازسوی دیگر، ساخت مجموعه های شهری متشکل از عملکردهای گوناگون نظیر مسجد، میدان و... ازجمله سنت های مهم شهرهای اسلامی به شمار می رود که افزودن ساعت های عمومی (شهری) ساختار کالبدی و عملکردی آنها را تکامل بخشیده است. در این پژوهش، بر روی اهمیت و ضرورت موضوع بررسی شیوه های اعلان زمان، به ویژه نقش ساعت های شهری در فضای معماری و شهرسازی اسلامی، تأکید شده است. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل ساختمان های کمتر شناخته شده ای است که به اعلان زمان در شهرهای اسلامی ایران می پرداخته اند. پژوهش با روش تفسیری-تاریخی و توصیفی-تحلیلی انجام شده و بر مبنای متون تاریخی به ردیابی، معرفی و تحلیل ساعت ها پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که گاه شمارهای شهری مانند ساعت شاه، که بخشی از میدان نقش جهان بوده اند، نقش مهمی در اعلان زمان به شیوه های متنوع (اسلامی، ملی، اروپایی و زمانی) داشته اند. این گاه شمارها تفسیرهای تازه ای از سازمان دهی میدان نقش جهان ارائه می دهند.