رویا سنجری نیا

یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای جهان با آن دست به گریبان اند حوادث طبیعی است که بطور ناگهانی روی می دهند و موجب وارد آمدن خسارت به انسان و محیط می شوند.این مخاطرات بدلیل غیرمترقبه بودن،خسارت مالی و جانی بسیاری برجای می گذارند و در جوامع شهری بدلیل تمرکز بیشتر جمعیت،دارای شدت و قدرت آسیب رسانی بیشتری هستند. فزونی بلاها و خسارات مالی و جانی آن ها،پژوهش هایی با موضوع تاب آوری را در مطالعات شهری الزام آور ساخته است.در پژوهش حاضر تاب آوری شهر کرمانشاه در برابر بلایای طبیعی موردبررسی قرارگرفته است.این پژوهش از منظر هدف جز تحقیقات شناختی است.داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه و بازدیدهای میدانی گردآوری شده.نمونه تحقیق 15نفر افراد خبره در ساختار مدیریت شهری هستند.برای بررسی فرضیه های تحقیق و تعامل بین متغیرها به صورت چندگانه از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است.یافته های تحقیق حاکی از آن است که بین ابعاد چهارگانه تاب آوری(کالبدی،اقتصادی،اجتماعی و نهادی)در میزان تاب آوری کرمانشاه در برابر حوادث طبیعی رابطه وجود دارد.وضعیت نامطلوب بافت محلات و دسترسی نامناسب به امکانات و خدمات امدادرسان ازجمله ویژگی های این شهر است که تاب آوری آن را تحت تأثیر قرار داده.نتایج تحقیق بیانگر آن است که شهر کرمانشاه در برابر مخاطرات طبیعی از تاب آوری پایینی برخوردار است و نیازمند توجّه به ابعاد مختلف به خصوص بعد کالبدی-محیطی شهر است.شهر کرمانشاه یکی از شهرهایی است که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیازمند تاب آوری بالای شهری است تا در مقابل سوانح طبیعی به ویژه زلزله و سیل مقاومت مطلوبی داشته باشد.توجه به تاب آوری شهری در شهر کرمانشاه خطرات جانی و مالی را تا حد زیادی کاهش می دهد و مدیریت بحران را تقویت می نماید.

اهمیت شهرها به عنوان شکل غالب سکونتگاه های انسانی روشن است، از سویی میزان آسیب پذیری شهرها با وجود بلایای طبیعی اتفاق افتاده در سال های اخیر رو به افزایش است. امروزه بروز سوانح طبیعی و ایجاد خسارات ناشی از این سوانح موجب گردیده تا ایمن تر نمودن شهرها، به یک چالش درازمدت اما دست یافتنی تبدیل شود؛ به طوری که جوامع شهری برای بازگشت سریع به وضعیت پیش از بحران در زمان وقوع مخاطرات طبیعی برآنند که تاحدودی از خسارات وارده بکاهند. در این میان، تاب آوری راهی مهم برای تقویت جوامع شهری با استفاده از ظرفیت های آن ها است. هدف پژوهش حاضر شناسایی شاخص های تاب آوری شهری نسبت به حوادث طبیعی است. این پژوهش بر اساس هدف توسعه ای و ماهیت توصیفی- تحلیلی به شیوه پیمایشی در سال 1401 در شهر کرمانشاه انجام شده است. داده ها با استفاده از بررسی های اسنادی و پرسشنامه جمع آوری شد. حجم نمونه با استفاده از روش سرشماری، 20 نفر تعیین گردید. برای نمونه گیری از نمونه گیری قضاوتی و نمونه گیری گلوله برفی استفاده شده است. داده ها از روش دلفی فازی در شناسایی 38 زیر شاخص های مؤثر در تاب آوری در برابر حوادث طبیعی، وزن دهی عوامل یا معیار مدل پیشنهادی و طبقه بندی آن ها در چهار گروه کلی ساختاری- کالبدی، مدیریتی- سیاست گذاری، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی، تجزیه وتحلیل شدند. پس از رتبه بندی شاخص های تاب آوری شهر کرمانشاه در برابر حوادث طبیعی مشخص گردید که شاخص ساختاری- کالبدی رتبه اول، شاخص مدیریتی- سیاست گذاری رتبه دوم، شاخص اقتصادی رتبه سوم، شاخص اجتماعی فرهنگی رتبه چهارم را کسب نموده اند. نتایج حاصل از بررسی زیرمعیارهای مربوط به معیار کالبدی نشان دهنده آن بود که از بین شاخص های تاب آوری، شاخص کالبدی تأثیرگذارترین بوده لذا پهنه بندی شهر کرمانشاه بر اساس میزان تاب آوری کالبدی و مشارکت فعالانه شهری و به اشتراک گذاشتن تجربیات برای افزایش تاب آوری شهر کرمانشاه و زمینه سازی برای جلب مشارکت و آماده سازی مردم برای مواجهه با مواقع بحرانی ضروری به نظر می رسد.