عارف صحت

مقابله یا نمونه خوانی متن، به تطبیق دو متن با یکدیگر اطلاق می شود؛ خواه هر دو نسخه خطّی باشد یا چاپی یا الکترونیک و یا تلفیقی از این ها. مقابله یکی از مراحل پژوهش های متن محور حدیثی است. وجود خطاهای احتمالی از ناحیه کاتبان و ناسخان، ضرورت مقابله را دوچندان می کند. ارزش گذاری نسخه از حیث قدمت، رفع ابهامات خوانشی، کم شدن خطاهای نگارش، زمینه سازی برای تبار پژوهی نسخه های خطّی و چاپ ها از فواید مقابله است. گاهی یک متن چند بار مقابله می شود. در صورت اختلاط این مقابله ها، جمع بندی و تقویم النص که جزو مراحل پایانی متن پژوهی حدیثی است، مشکل شده و با آسیب عدم دقّت مواجه خواهد شد. برای کم شدن احتمال خطا در روند کار مقابله، لازم است اطّلاعاتی به عنوان شناسنامه هر مقابله ثبت شود. برخی از این اطّلاعات، قبل از شروع به مقابله، بخشی در اثنای آن و تعدادی پس از پایان کار تکمیل می شود. این شناسنامه، شامل اطّلاعاتی از متون و نسخی است که مقابله می شود. همچنین اطّلاعاتی کلّی از روند مقابله را در بر دارد و در صفحه اوّل هر مقابله، قرار داده می شود.

کتاب «الامامه و التبصره من الحیره» از نگاشته های منتسب به ابن بابویه (م329ق)، پدر شیخ صدوق است. نسخه های این اثر که در موضوع «غیبت» نگاشته شده، تا زمان علّامه مجلسی در دسترس نبود. علّامه مجلسی نسخه ای قدیمی از آن را یافت و شاگرد ایشان، شیخ عبد الله بحرانی صاحب عوالم العلوم، از آن، رو نویسی کرد. در حال حاضر، دو نسخه از این کتاب در دسترس است. این کتاب سه بار منتشر شده است. بررسی تطبیقی و مقابله این چاپ ها با یکدیگر نشان می دهد که هر کدام دارای امتیازها، ویژگی ها و اشکال هایی است. در این میان، چاپ «آل البیت» به تصحیح و تحقیق آقای «سید محمّد رضا حسینی» بهتر از دو نشر دیگر است؛ هرچند اشکالات هر سه تحقیق به اندازه ای است که این اثر را از تصحیح فنّی جدید بی نیاز نمی کند. مقابله این چاپ ها با یکدیگر به کشف خطاهای ناشران و محقّقان این کتاب کمک کرده و زمینه را برای تصحیح متن و انتشار دوباره اثر فراهم می کند.