مهرانه ساداتی

جمهوری آذربایجان با توجه به دارا بودن جمعیت 85 درصدی از شیعیان و همچنین به دلیل قرار گرفتن در همسایگی جمهوری اسلامی ایران ظرفیت های زیادی برای نفوذ گفتمان اسلام سیاسی شیعی در خود دارد. درواقع، پس از فروپاشی شوروی و استقلال آذربایجان، مسلمانان این کشور به رغم سلطه هفتاد ساله نظام کمونیستی شوروی، دین اسلام را به عنوان عامل اساسی در شکل دهی به هویت خویش حفظ کردند؛ اما با توجه به استقرار حکومت های سکولار در این جمهوری، جریان های اسلامی تاکنون نتوانسته اند الگوی مناسبی برای تطبیق ارزش های اسلامی و ملی خود ارائه دهند؛ بنابراین در آذربایجان تقابل گفتمان های مختلف برای الگوسازی مناسبات سیاسی مشاهده می شود؛ بنابراین پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که تقابل گفتمان اسلام سیاسی شیعی به ویژه گفتمان متأثر از انقلاب اسلامی ایران و گفتمان نوعثمانی گرایی ترکیه در جمهوری آذربایجان چگونه است؟ پژوهش حاضر مبتنی بر چهارچوب نظری گفتمان و کاربست روش کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی است. فرض پژوهش آن است که نوعی تقابل غیرمستقیم بین دو گفتمان مذکور در آذربایجان وجود دارد. نگارندگان گفتمان اسلام سیاسی شیعی را به دلایل متعدد به عنوان گفتمانی اصیل در آذربایجان و گفتمان نوعثمانی گرایی را به عنوان گفتمان رقیب مفروض می دانند. به سبب دولت سکولار آذربایجان و ممانعت آن از ترویج گفتمان اسلام سیاسی شیعی، گفتمان نوعثمانی گرایی با دال مرکزی اسلام لیبرال، با حمایت دولت آذربایجان در حال گسترش است.    

دیپلماسی فرهنگی که جهت نشان دادن سطح تمدن یک ملت به کار می رود، یکی از ابزارهای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. ازجمله مناطقی که می توان آن را جزء حوزه ایران فرهنگی مورد مطالعه قرار داد، منطقه قفقاز است. زبان و ادبیات فارسی یکی از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی ایران در قفقاز بوده که ظرفیت های زیادی در راستای تقویت پیوندها و ایجاد درک مشترک بین مردمان ایران و حوزه قفقاز دارد. سؤال اصلی پژوهش این است که جایگاه زبان و ادبیات فارسی در دیپلماسی فرهنگی ایران در قفقاز چیست؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و گردآوری داده های کتابخانه ای از طریق فیش برداری، به تشریح جایگاه زبان و ادبیات فارسی در قفقاز و تأثیر آن بر دیپلماسی فرهنگی ایران در این منطقه می پردازد و درنهایت، بیان می دارد که زبان و ادب فارسی می تواند بر کار ویژه های دیپلماسی فرهنگی کشور در منطقه قفقاز، شامل میزان مشروعیت نظام سیاسی ایران، کسب جایگاه بین المللی و مدیریت افکار عمومی کشور مقصد تأثیرگذار باشد