حمیدرضا ملی

از نظر پتانسیل های ژئواکونومیکی جاده ابریشم از وضعیت ممتازی در میان کشورهای حوزه های مختلف نظیر جنوب شرق آسیا، آسیای مرکزی، شبه قاره هند و غرب آسیا برخوردار است. ایران یکی از کشورهای واقع در مسیر این جاده است. وجود منابع غنی انرژی و معدنی از جمله اهم جذابیت های اقتصادی ایران به شمار می آیند و افزون بر آن ایران از نظر جغرافیایی نیز در یکی از منحصربه فردترین موقعیت های ژئواکونومیکی جهان واقع شده است. امّا در طی دهه های اخیر به دلیل ضعف مدیریت سیاسی فضا و به ویژه مشکلات بین المللی، استفاده از کریدورها برای تبدیل پتانسیل های گفته شده به قدرت منطقه ای صورت نگرفته است. در این زمینه پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی نقش ژئواکونومیک جاده ابریشم و تأثیر آن بر قدرت منطقه ای ایران را مورد مطالعه قرار داده است. جامعه آماری را کلیه کارشناسان حوزه جغرافیای سیاسی تشکیل می دهند که حجم نمونه آن تعداد 35 نفر تعیین گردید. تحلیل یافته ها نیز بر اساس مدل های اقتصادی مشابهت و کسینوس و نرم افزار spss استفاده گردید. نتایج نشان داد توسعه جاده ابریشم افزون بر ارتقاء جایگاه ایران از بعد اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می تواند برد دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را نیز فراخ تر نماید. توسعه جاده ابریشم بیش از همه می تواند منافع ژئواکونومیک ایران را در میان کشورهای آسیای مرکزی، خزر و شبه قارّه هند تأمین نماید و همچنین می تواند افزایش صادرات نفت و انرژی و همچنین افزایش همکاری ها و وابستگی های کشورهای آسیای مرکزی به خصوص چین را به همراه داشته باشد.

ایران به واسطه موقعیت گذرگاهی اش در مرکزیت مناطق متداخلی قرار دارد، ایران در مرکز تلاقی محور های تولید و مصرف انرژی جهان قرار دارد؛ در محور عمودی شمالی - جنوبی در مرکز دو منبع انرژی خلیج فارس و آسیای میانه و قفقاز قرار دارد و در محور شرقی - غربی نیز در مرکز دو منطقه مصرف کننده انرژی شرق آسیا و اروپا قرار دارد و این یعنی ایران موقعیت توزیع کنندگی ممتازی دارد. هشت مسیر ترانزیتی عمده در منطقه پیرامونی ایران قرار دارد که البته درجه اهمیت و میزان پیشرفت متفاوتی با یکدیگر دارند. برخورداری و استفاده از موقعیت ژئواکونومیک عامل مهمی در افزایش قدرت ملی کشورها است. ایران نیز از نظر موقعیت ژئواکونومیک در وضعیت مطلوبی قرارداد ولی علیرغم برخورداری از مولفه های ژئواکونومیک از جمله در حوزه موقعیت گذرگاهی، در استفاده از این پتانسیل مطلوب عایدی چندانی کسب نکرده است. هدف این پژوهش بررسی ظرفیت های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی جاده ابریشم برای افزایش قدرت ملی ایران است. روش این پژوهش توصیفی- پیمایشی است. نتایج پژوهش نیز استفاده از نرم افزار spss مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که فعال نمودن ظرفیت های جاده ابریشم در افزایش قدرت ژئواکونومیک و نیز تأمین امنیت ملی کشور نقش زیادی دارد. همچنین باعث رشد اشتغال و درامد ملی می شود که خود عاملی توسعه و پیشرفت اقتصادی است؛ بنابراین، با توجه به این که هرکدام از شاخص ها و پارامترهای مطرح شده در افزایش قدرت ملی نقش دارند می توان نتیجه گرفت که ایران می تواند با استفاده از موقعیت خود در جاده ابریشم، قدرت ملی خود را افزایش دهد و جایگاه ژئوپلیتیکی خود را نیز ارتقاء بخشد.