علیناز لطفی میگلی

قدرت سیاسی در اواخر دوره خلافت عباسی (۴۴۷-656) به ویژه در دوره ناصر (حک. 575-622)، افزایش یافت. بازگشت قدرت سیاسی و نظامی عباسیان، بیش از آنکه وام دار دوره ناصر باشد، مرهون تدابیر و شرایط سیاسی دو خلیفه پیشین، مسترشد (حک. 512-529) و مقتفی (حک. 530-555) بود. مسئله این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر بروز تغییر در روابط خلافت و سلجوقیان در دوره این دو خلیفه است که منجر به تغییر در فرایند بازیابی جایگاه خلافت در دوره ناصر شد. پرسش مستخرج از مسئله این است که عوامل بازیابی قدرت سیاسی و نظامی عباسیان در دوره مسترشد و مقتفی چه بوده است؟ به نظر می رسد در دوره خلافت این دو خلیفه، با کاهش قدرت سیاسی- نظامی سلجوقیان به سبب دخالت قدرت های سوم، قدرت سیاسی و نظامی خلافت عباسی بازیابی شده بود. یافته های این پژوهش که با روش تاریخی و تحلیل آماری انجام شده، نشان داد که از میان شش خلیفه قبل از ناصر، سهم دو خلیفه مسترشد و مقتفی در احیای جایگاه سیاسی و نظامی خلافت از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این اهمیت مرهون شخصیت و طول دوره خلافت این دو خلیفه، اختلافات درون خاندانی و ناپایداری دوره سلاطین سلجوقی بوده است.

تحقیق درباره ی حرکت اربعین که یک رویکرد جدید شیعی است، دشوار و یافته های بسیاری فرا روی جامعه پژوهان قرار می دهد، زیرا بر خلاف سبک سنتی، این تحول اجتماعی عهده دار کشف لایه های پنهان و متنوعی است که به راحتی نمی توان آن ها باز شناخت چرا که از یک زاویه حرکت اربعین زاده عصر مدرن است و از منظر دیگر ضد مدرنتیه. این قلم بر مبنای همین رویکرد، ضمن بیان نکات فراملی و فرامذهبی بودن همایش، به مؤلفه هایی که پویایی جهان اسلام و شیعه نشان می دهد اشاره کرده تاضمن بیان نکته عطف در قرن پانزدهم هجری و شکل گیری اربعین حسینی بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، زبان، وضعیت جغرافیایی، ارمغانی که برای جهان اسلام، شیعه به وجود آورده بیان نماید. آنچه در این تحقیق مورد توجه است ابعاد فرا ملی بودن حرکت اربعین و نه سختی ها و ابعاد معنوی آن است.