سیامک مهرنیا

مبسوط پیشینه و هدف: تعامل انسان با محیط اغلب در جوامع امروزی به دلیل روندهای اجتماعی اخیر مانند ازدیاد جمعیت، شهرنشینی فزاینده، محدودیت ها و تحمیل هایی که ناگزیر به شیوه نامتجانس طراحی ساختمان و شهر انجامیده و همچنین سبک خاص زندگی، مطلوب نیست. این امر، رجوع به مفهوم دیرینه آرمان شهر را در ذهن متبادر می کند که یکی از وجوه اساسی آن همواره تعامل با طبیعت بوده و امروزه با یک نگرش واقع گرا به تعبیر آرمان شهر اکولوژیک (بوم گرا) معطوف می شود. بر همین مبنا توجه به شهر به مثابه فضای زندگی انسان، نیازمند تمرکز بیشتری بر اکولوژی و طبیعت حاکم بر آن بویژه در پرتو اخلاق است. لذا برای ایجاد شهر اکولوژیک، توجه به ابعاد و شاخص های زیست محیطی از طریق غالب کردن رویکردهای تحقق پایداری بر ایجاد و مدیریت شهر و حریم آن ضروری می گردد. در این راستا شهرسازی بیوفیلیک (طبیعت گرا) به عنوان یک رویکرد راهبردی پایدار در سال های اخیر مورد توجه فزاینده ای قرار گرفته که علاوه بر پیگیری پایداری در ابعاد زیست محیطی، در بر دارنده مضامین مرتبط با پایداری اجتماعی بویژه رعایت اصول و ارزش های اخلاقی بوده و در نتیجه استفاده صحیح از سیستم ها و فرآیندهای طبیعی را در طراحی محیط ساخته شده تمهید می کند. به همین دلیل در این تحقیق، تلاش شده تا اثربخشی و جایگاه این رویکرد نوپا در تحقق اهداف آرمان شهر اکولوژیک دنیای معاصر روشن گردد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر با توجه به معیارها و شاخص های مد نظر در شهرسازی بیوفیلیک نسبت به جمع بندی مولفه های اساسی آن به شیوه اسنادی اقدام نموده و با بهره گیری از تحلیل انطباقی و ادغام مولفه های مذکور در قالب راهبردی اثربخش به تبیین چگونگی بهره گیری از عوامل مذکور در رهیافت به آرمان شهر اکولوژیک پرداخته است. بر این اساس، از منظر هدف از نوع توسعه ای و متعاقبا کاربردی می باشد که به دنبال گسترش و تبیین معیارها، تدوین شاخص ها و تدقیق ساز و کار رهیافت به شهر پایدار در قالب نگرشی آینده نگر با مقیاسی کلان بوده و در این راستا از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری توصیفی و البته رویکردی انتقادی بهره برده است. از این رو می توان مدعی شد که این تلاش، بستر شفاف سازی فرآیند حصول آرمان شهرهای اکولوژیک با بهره گیری از دانش بیوفیلیک شهری و امکان جهت بخشی به سیاست های موثر در عرصه مدیریت شهری معاصر را مهیا می سازد و بنابراین مقاله حاضر در بطن خود علاوه بر ابعاد مروری - تحلیلی، دارای بُعد نوآوری پژوهشی نیز هست. یافته ها و بحث: یافته های پژوهش، بیانگر آن است که رهیافت به پدیده متعالی آرمان شهر با نگاهی واقع گرایانه و به دور از رویا در دوران معاصر را باید در مفهوم آرمان شهر اکولوژیک جستجو نمود که مستلزم اتخاذ رویکردی چندبُعدی با محوریت سه شاخص عملکردی و اثرگذار سیاسی - حکمروایی، فرهنگی - اجتماعی و کالبدی - اقتصادی و پایش تاثیرات منفرد، ترکیبی و چرخه ای آنها بر پنچ شاخص محیطی و اثرپذیر زمین، آب، هوا، انرژی و پسماند در قالب الگواره تکمیلی - تکاملی مبتنی بر رویکرد بیوفیلیک پیشنهادی تحقیق بوده و بر این اساس است که نقش بی بدیل اخلاق در تنظیم کلیه روابط انسانی در بستر محیط های مختلف کالبدی، طبیعی، اجتماعی و سیاسی، بیش از پیش خودنمایی می کند. چرا که بدون توجه به حقیقت اخلاق، هیچ چیز پایدار نخواهد ماند و باید اذعان داشت که اصول اخلاقی اگر در حد حرف و شعار باقی بماند و در عملکرد حکومت و منش روزمره مردم، مشهود نباشد نه تنها اثر مثبتی ندارد بلکه به دلیل ترویج فزاینده تزویر و دورویی به انباشت عقده های اجتماعی، انزجار و تباهی بیشتر جامعه و افول روزافزون فرهنگی آن منتج می گردد. نتیجه گیری: پرواضح است که با توجه به معیارهای متعدد مرتبط با حوزه های فوق الذکر، حصول آرمان شهر معاصر، علی رغم دست یافتنی بودن، مستلزم انقلابی در رابطه فرهنگ بشری و طبیعت در مقیاس های خُرد و کلان خواهد بود. در این رابطه، شناخت ارکان مهم دخیل در سامانه پیش روی (برنامه ریزی و طراحی بیوفیلیک به عنوان ابزار و رویکرد مواجهه با مسئله؛ اخلاق به عنوان زیربنای لازم برای تحقق رویکرد مذکور؛ پایداری به عنوان هدف غائی و نهایتا آرمان شهر اکولوژیک به عنوان محصول و مطلوب فرآیند) حائز اهمیت فوق العاده ای بوده که باید در برنامه ریزی راهبردی در سطوح کلان ملی و بین المللی ملحوظ گردد.