بهمن مدیری

ابوعطا کمال الدین محمودبن علی بن محمود مشهور به خواجوی کرمانی یکی از بزرگ ترین شاعران و عارفان ادب پارسی است؛ که در همه پیکره ها و گونه های شعری به استادی و توانمندی ِقابل ملاحظه ای طبع آزمایی نموده است. اگرچه در پهنه ادب ایران زمین چنان که بایسته اوست از او سخن به میان نیامده و حق او گزارده نشده است که آن هم قطعاً به واسطه تجربه روزگاری بوده که ازسویی استاد سخن، شیخ اجل، سعدی، را در پس خویش داشته و خواجه رندان، خداوندگارِ غزلِ عاشقانه و عارفانه، حافظ را درپیش رو، از این جهت خواجو در سایه آنان قرار گرفته و سروده هایش آن گونه که شایسته می نماید، نتوانسته در کنار اشعارجاودانه آن ها خودنمایی نماید. با این حال، خواجو به عنوان شاعری هنرورز در میان شاعران پارسی گو با القابی چون: «ملک الفضلا»، «ملک الکلام»،«خلاق المعانی»، لقب ویژه «نخلبند شعرا» را کسب کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیل و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای انجام شده است. اگرچه می توان گزاره های مقام نخلبندی خواجو را در اندیشه بلند عارفانه و هنر شاعرانه او جستجو کرد؛ اما مؤلفه های صورت گری و تصویرآفرینی و مهارت بهره مندی او از آرایه های لفظی و معنوی، خود از جایگاهی قابل تأمل برخوردار است. از این رو، این جستار برآنست تا سیمای «نخلبندی» خواجو را در آیینه صورخیال و آرایه های ادبی، در تطبیق با نگاره های نسخه مصور سروده هایش بررسی نماید. اهداف پژوهش: شناخت صورخیال و آرایش سخن خواجو در تطبیق با نگاره های نسخه مصور دیوان اشعارش. بررسی و شناخت جلوه های نخلبندی خواجو در سروده هایش. سؤالات پژوهش: چه رابطه میان نخلبندی و آرایه ورزی و صورت گری خواجو در شعر وجود دارد؟ صورخیال چه بازتابی در نگاره های نسخه مصور خواجوی کرمانی داشته است؟

همزمان با پویشهای فلسفی و ادبی در یونان باستان، سخن پردازان حوزه تمدن غرب ، به دانش نقد توجه نشان دادند و به سنجش و داوری در باره محتوا و پیام سروده ها و نوشته های ادیبان پرداختند. سه فیلسوف نامدار یعنی سقراط، افلاطون و ارسطو با تحلیل شعر و نقد گفتار، مسائل نقد ادبی را قاعده مند ساختند و به تدریج، فن نقد در ادبیات اروپا جایگاهی ممتاز یافت. این نوشتار با رویکرد توصیفی- تحلیلی بر آن است تا در نگرشی گذرا به تامل در روند جریان نظریه پردازی در حوزه نقد بپردازد و تطور و تعالی دانش نقد در تاریخ ادبیات غرب را تصویرسازی کند. نتیجه آن که نقادی با فلسفه آغاز شد و پرسشگری فلاسفه یونان، شاخصی برای ارزیابی متون ادبی گردید تا جایی که در دوره نوزائی، متون کلاسیک نیز در بوته نقد قرار گرفت و با چنین تفکر و میراثی، مکاتب نقد نوین پدید آمدند. مکاتبی که مبتنی بر ترکیب برترین آراء سازنده و روشنگرانه با تنوع جلوه های خود، ادبیات را به مثابه دانشی نظام مند و مستقل معرفی می کند.