کیوان خجسته مهر

بحث اهداف خلقت از جمله مباحث مورد توجه مفسران و دیگر اندیشمندان اسلامی است. در آیات قرآن کریم هدف از خلقت انسان ها و جنیان را مواردی چون: ابتلا و آزمایش، جهنم و عذاب و رحمت بیان شده است. آیه 56 سوره ذاریات نیز بیانگر مسئله هدف خلقت بوده و غایت این امر را عبادت معرفی می کند. دیدگاه مفسران در تحلیل و تفسیر آیات ناظر به اهداف خلقت به ویژه در ذیل آیه اخیر یکسان نبوده است بدان حد که گاهی اختلاف جدی در تبیین آن مشاهده می گردد. تحقیق حاضر با روش اسنادی و توصیفی به بررسی دیدگاه مفسران ذیل آیه 56 سوره ذاریات با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی پرداخته است. بر پایه یافته های پژوهه حاضر، علامه طباطبایی با کنار هم گذاردن این آیات و تقسیم بندی اهداف ابتدایی، متوسط، غایی و نهایی، عبادت را به عنوان هدف و غرض متوسط از خلقت انسان ها دانسته و رحمت را هدف نهایی از خلقت می داند. تمایز دیدگاه ایشان نسبت به سایر دیدگاه های تفسیری مفسران در تبیین آیه یادشده، کاملا محرز و برتری آن مشخص است.

قرآن کریم دارای امتیازات و اختصاصاتی است که آن را از دیگر کتب جدا می سازد. بهره گیری و دریافت معارف بلند این کتاب آسمانی که برای هدایت انسان ها نازل شده است در گرو مجموعه ای از امور است که هر کدام به گونه ای در فهم صحیح آن نقش دارد که از جمله این موارد آشنایی با محکم و متشابه است همانطورکه قرآن کریم در آیه هفتم سوره آل عمران، آیاتش را به این دو دسته تقسیم می کند، که در طول ادوار مختلف مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان قرار گرفته است، فهمیدن دلایل، هدف و موارد این تقسیم، نقش مهمی در ترسیم مسیر اعتقادی و تصور درستی از محتوای ارزشمند این کتاب آسمانی خواهد داشت که پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آثار آیت الله مصباح یزدی و نگاهی به نظرات ابن تیمیه، تحقیقی در این زمینه در اختیار علاقه مندان قرار خواهد داد که طبق نظر آیت الله مصباح یزدی، فواتح سوره ها و آیات دارای معانی متعالی، مصداق آیات متشابه هستند و فلسفه وجود این آیات را تعالی محتوا، تشابه طبیعی و تشابه عارضی می داند و ابن تیمیه نیز آیات صفات را از متشابهات می خواند و ضمن معنادار دانستن متشابهات، آنها را به معنای ظاهری حمل می کند. وی رویکردهای مواجهه با زبان دین را به اهل تجهیل، اهل تأویل و اهل تخییل تقسیم می کند.