مهدی صادقیها

امروزه رشد نرخ شهرنشینی در جهان نه تنها مسائلی نظیر تخریب محیط زیست، ناکارآمدی بافت های شهری و معضلات ترافیکی را به همراه آورده، بلکه بر سلامت ساکنان شهری نیز تأثیری سوء گذاشته است. درواقع سلامتی شهروندان به شدت تحت تأثیر برنامه ها و پروژه های شهری نظیر مسکن، نوسازی شهری و سیستم حمل ونقل قرارگرفته و در معرض تهدید می باشد. از طرفی برنامه های توسعه شهری که در قالب طرح ها اجرا می گردند از مهم ترین ابزار برنامه ریزان در راستای مداخله در امور شهر به شمار می آیند که توجه به آن ها می تواند در زمینه افزایش سلامت شهروندان مناسب باشد. جهت ارزیابی طرح ها از روش های مختلفی استفاده می شود. روش ارزیابی اثرات سلامت (HIA)، با شناسایی ارتباط بین عوامل برنامه ریزی شهری و سلامت، میزان تأثیر یک برنامه شهری را بر سلامت شهروندان می سنجد و قبل از اجرایی شدن یک طرح آثار آن را بر سلامت شهروندان نشان دهد. هدف از انجام این تحقیق به طورکلی شناسایی سلامت در برنامه ریزی شهری و به طور خاص ارزیابی طرح تفصیلی منطقه ده شهر تهران با روش ارزیابی اثرات سلامت می باشد. در مورد روش انجام این پژوهش که از نوع کاربردی است باید گفت که با توجه به مشکلات منطقه ده تهران نظیر ناکارآمدی بافت شهری و مشکلات محیط زیستی و ترافیکی و همچنین در توجه به مبانی نظری، متغیرهای سنجش پژوهش استخراج گردید و سپس به ارزیابی طرح تفصیلی آن با روش ارزیابی اثر سلامت پرداخته شد که در بطن این ارزیابی، ابزارهای مطالعه اسنادی و مصاحبه نیمه ساختاریافته که از نرم افزار expert choice استفاده می کند وجود داشت. یافته های تحقیق نشان داد که هشت معیار در چهار مؤلفه حمل ونقل و دسترسی پایدار، اقتصاد پایدار و همه شمولی اجتماعی بیشترین تأثیر بر سلامت را دارند. در پایان نیز با ارزیابی طرح تفصیلی منطقه ده به روش آمیخته پژوهشی مشخص شد که معیارهای کیفیت محیط سکونت (با امتیاز 0.271)، دسترسی به خدمات عمومی (0.165) و بهینگی اندازه مسکن (0.143) دارای بیشترین تأثیر منفی بر سلامت شهروندان این منطقه هستند و ضروری است که جهت بهبود وضعیت سلامتی شهروندان منطقه ده شهر تهران توجه اساسی تری به مسائل کیفیت محیط سکونت، دسترسی به خدمات عمومی و بهینگی اندازه مسکن در طرح تفصیلی این منطقه صورت گیرد.

گردشگری فعالیتی است همه جانبه که در توسعه اجتماعی و اقتصادی بسیار مؤثر است. از طرفی گردشگری در جهت کاهش فقر به منظور افزایش دریافت سود خالص قشر فقیر از گردشگری و اطمینان از کمک رشد گردشگری به کاهش فقر، طراحی شده است. این پژوهش با هدف برنامه ریزی گردشگری پایدار با تأکید بر کاهش فقر در روستای بیشه که از مناطق دارای پتانسیل گردشگری در شهرستان خرم آباد است تدوین گردیده است که در بطن خود از مفاهیم گردشگری روستایی نیز استفاده می کند. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است. در شناخت از روش های مطالعات اسنادی و روش های پیمایشی نظیر پرسشنامه استفاده شده است. در پرسشنامه از مردم بومی، مسئولین و گردشگران نظرخواهی شد و به دلیل پایین بودن تعداد جامعه آماری از روش اشباع نظری برای دستیابی به تعداد هر نمونه استفاده شد. در تجزیه وتحلیل از روش های برنامه ریزی راهبردی نظیر ماتریس qspm و جدول سوات استفاده شد. همچنین بر اساس مدلی منتج شده از سه گونه گردشگری مطرح شده در پژوهش، شش مقوله جاذبه های توریستی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، آموزشی، محیط زیستی و دولتی با شناخت، تحلیل و ارائه راهکارها مسیر دستیابی به اهداف را ترسیم کردند. در پایان نتایج تحقیق نشان داد که روستای بیشه به همراه روستاهای قمر آن می توانند از طریق زیرساخت سبز (سبزراه ها) به یکدیگر متصل شوند و یک مجموعه ی گردشگری ایجاد شود و گردشگر بیشتری را به این منطقه جذب کنند، از پتانسیل های طبیعی و صنایع دستی روستا استفاده شود و با مشارکت مردم در فعالیت های مربوط به گردشگری، فقر مردم محلی این منطقه نیز کاهش یابد.

هدف پژوهش حاضر، خوانش عوامل کلیدی موفقیت در بازآفرینی سکونتگاه های پیراشهری با تأکید بر ذینفعان نهایی در چهاردانگه می باشد. پژوهش حاضر، ازنظر هدف، کاربردی و بنیادی و  دارای ماهیت تفسیری و تحلیلی و ازنظر روش، در گروه پژوهش های کمی و کیفی قرار دارد. جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از روش گراند تئوری و مدل های ترکیبی (EDAS و FBMW)، استفاده شد. نتایج در بخش کیفی (گراند تئوری)  نشان داد، 5 مقوله ظرفیت سازی، کنش مشارکتی، مردم گرایی و دوری از دولتی زدگی در سازمان های بازآفرینی، نگاه سخت افزارانه و تدوین یک چارچوب قانون مشخص، آگاهی و دانش بازیگران طرح های بازآفرینی، از واحد های معنایی استخراج شد. در نهایت، نتایج مدل EDAS به منظور رتبه بندی مقولات نشان داد، مقوله مردم گرایی و دوری از دولتی زدگی در سازمان های بازآفرینی  با مقدار وزن نهایی 99/0، بالاترین رتبه و بیشترین اولویت را به خود اختصاص داده است، و نگاه سخت افزارانه و تدوین یک چارچوب قانونی مشخص با مقدار وزن 011/0، پایین ترین رتبه و کمترین اولویت را شامل شده است. همچنین بر اساس نتایج مدل FBMW در مقوله ظرفیت سازی، واحد معنایی مشارکت ذینفعان با مقدار وزن 089/0، در مقوله کنش مشارکتی، واحد معنایی مشارکت نیروی انسانی با مقدار وزن 093/0، در مقوله مردم گرایی و دوری از دولتی زدگی در سازمان های بازآفرینی، واحد معنایی تمرکززدایی با مقدار وزن 094/0، در مقوله نگاه  سخت افزارانه و تدوین یک چارچوب قانونی مشخص، واحد معنایی عدم نگاه نرم افزاری به موضوع بازآفرینی با مقدار وزن 083/0، در مقوله آگاهی و دانش بازگیران طرح های بازآفرینی، واحد معنایی آموزش ذینفعان با مقدار وزن 085/0، بیشترین رتبه و بالاترین میزان اولویت را به خود اختصاص داده است.

رشد و توسعه شهرها نیازمند هدایت با فرایندی برنامه محور و مشکل نگر در توجه به زمینه است. از سویی نیاز به مشارکت جامعه شهری در فرایندهای حل مسائل باعث ترویج رویکرد جدیدی در برنامه ریزی شهری به نام رهیافت شهر خردورز گردیده است. این رویکرد ضمن استفاده از فن آوری های نوین، هوشمندی را در جهت رفع مسائل به کار می برد. درواقع رهیافت شهر خردورز در تفاوت با رویکرد شهر هوشمند، تنها به کاربست فنّاوری اکتفا نمی کند و پایداری را با به کارگیری مسئله محور ابزارهای هوشمند ایجاد می کند. شهر ساحلی نور باوجود دارا بودن پتانسیل های گردشگری در حال حرکت به سمتی ناپایدار در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است. در این مطالعه قصد داریم با استفاده از تدوین یک برنامه ریزی راهبردی به شناسایی پیشنهاد هایی فضایی در جهت رفع مشکلات مربوطه شهر با توجه به رهیافت شهر خردورز و گردشگری پایدار بپردازیم تا با دیدگاهی مسئله نگر بتوانیم هوشمندی را در برنامه های تدوینی به کارگیریم. روش پژوهش در این تحقیق توصیفی تحلیلی است. پس از شناختی مشکل نگر با استفاده از نرم افزار میک مک و برسی آن به وسیله درخت تحلیل مشکلات بیانه مشکلات و عرصه های تصمیم گیری مشخص شد. سپس تدوین راهبردهای برنامه بر اساس ماتریس QSPM صورت پذیرفت. در پایان نیز سیاست گذاری هایی فضایی نظیر احداث اقامتگاه های بوم گردی در زمین های کشاورزی و مسیر مدور گردشگری ساحلی برای شهر نور، از اقدامات اجرایی پیشنهادشده در برنامه راهبردی بود.