عیسی کاملی

طبق قانون اساسی آمریکا، کنگره در کنار دولت در مجموعه ساختار نهادی این کشور نقش اساسی در فرایند تصمیم گیری، تدوین و چگونگی نظارت بر پیاده سازی و اجرای سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا بر عهده دارد. فهم دقیق کارکرد این نهاد تقنینی را می توان در بستر مفاهیمی همچون شناخت بنیادها و بنیان های درونی آمریکا، انگاره ها و باورهای حاکم بر این بنیادها، شناخت روندها و دینامیسم سیاسی داخلی در کنگره و ساختار سیاسی و نهایتاً در پیوند میان سیاست داخلی و خارجی این کشور دنبال کرد. مفاهیمی که خود در بستر تحول و دگرگونی در حال معنا شدن هستند. مقاله حاضر به دنبال یافتن پاسخ این سئوال است که بین سال های 2009 تا 2021، نهاد کنگره در سایه شکاف دو حزبی چه رفتارهای همگون یا متمایزی نسبت به خود و دولت در قبال ایران و برجام در پیش گرفته بود. براساس یافته های این تحقیق، نقش عمومی کنگره در قبال ایران و برجام در دوره اوباما همواره نقشی محدودکننده و بازدارنده در حوزه پیشبرد دیپلماسی و تعامل با ایران و بعضاً اخلال گرایانه در مسیر اجرای مؤثر برجام و در دوره ترامپ نیز همراهی با دولت در خصوص خروج از برجام و تعدیل کننده در برنامه های توسل به زور دولت ارزیابی شده است. شدت و ضعف این نقش تا حد بالایی تابع خط مشی حزبی و کیفیت سیاست ایرانی در دولت بوده است. در اجرای تحقیق از روش تحلیلی استفاده شده و تجزیه و تحلیل این داده ها غالباً به شکل کیفی، محتوایی و مقایسه ای بوده است.

از آن جا که درک و شناخت رقابت گفتمانی حاکم بر کنگره موجب درک بهتر ریشه های موفقیت و ناکامی ها در سیاست آمریکا در قبال برجام و نحوه اجرای آن می شود، مقاله حاضر در صدد بررسی این موضوع است که روایت متمایز و غالب در کنگره نسبت به برجام در قالب روش تحلیل گفتمان چگونه به یک عنصر شکل دهنده و اثرگذار در سیاست خارجی آمریکا تبدیل می شود؟ در پاسخ، این پژوهش با تلفیق سطوح تحلیل فرد و دولت و با تکیه بر ترکیب روش های فرعی روش تحلیل لایه ای علّت ها از جمله روش لیتانی، تحلیل گفتمان، تحلیل علل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی و نیز ساختار/ جهان بینی به واکاوی این موضوع و چالش های پیش روی آن در بستر مناسبات سیاست داخلی ایران و آمریکا می پردازد. براساس یافته های تحقیق، نقش عمومی کنگره در دوره اوباما همواره نقشی محدودکننده و بازدارنده در حوزه دیپلماسی با ایران و بعضاً اخلال گرایانه در مسیر اجرای مؤثر برجام بوده و در دوره ترامپ نیز همراهی با دولت در مسیر خروج از برجام و تعدیل کننده برنامه های دولت در توسل به زور ارزیابی شده است. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله به شیوه کتابخانه ای و اینترنتی و نیز با رصد و پایش مستمر روندها در کنگره در طول دوره تصدی اوباما و ترامپ بوده است.