محمدجواد درودی

هدف: تربیت اعتقادی به «فرایند آموزش معارف (دین) با هدف شکل دهی به شناخت های اساسی زندگی انسان» توجه دارد. با توجه به اتکای این ساحت از تربیت به معارف دین اسلام، به نظر می رسد عمده تلاش های معرفتی شکل گرفته در اندیشه اسلامی با وجود برخورداری از یکسری قوت ها، اما از دو منظر نیازمند بازنگری اند؛ اول این که در چارچوب اندیشه محدود مانده و در درگیر کردن احساسات و عاطفه مخاطب ناتوان اند و در نتیجه، به تحول در رفتار منتهی نمی شوند؛ دوم اینکه صبغه وحیانی قابل توجهی ندارند و استناد آنها به متن وحی دشوار است. در این میان، استاد علی صفایی حائری در زمره اندیشمندانی است که به این مهم توجه داشته است. یکی از اقدامات وی، استفاده از نگاه قرآن به «زندگی تاجرانه انسان در دنیا» برای تبیین معارف بنیادی دین است. در این راستا هدف از این پژوهش، واکاوی آثار ایشان برای دستیابی به تصویر منسجم و یکپارچه ای از معارف اساسی دین، در پاسخ به دو نیاز یادشده است. روش: روش استفاده شده در این پژوهش، روش توصیفی تحلیلی است. یافته ها: برای این منظور، در طیّ ده گام، معارف اساسی از جمله «شناخت انسان و عظمت او»، «شناخت الله و عظمت و رحمت او»، «شناخت نقش انسان در هستی»، «شناخت ادامه حیات انسان (معاد)»، «شناخت وجود رسول و امام و جایگاه آنها در هدایت انسان» در قالب ادبیات تجارت تبیین شده است.

مقصود از هدف گذاری تربیتی، تعیین اهداف تربیت در سطوح مختلف، به منظور جهت دادن به اقدامات تربیتی است. با وجود اینکه در هر هدف گذاری اتقان اهداف به دست آمده به اطمینان از چگونگی هدف گذاری وابسته است، از میان پژوهش هایی که تاکنون به ارائه نظام مند اهداف تربیتی همت گمارده اند، کمتر موردی را می توان یافت که به صراحت و به طور مستقل به بحث درباره چگونگی هدف گذاری پرداخته باشد. درواقع در این پژوهش ها به تفصیل روشن نیست منابع هدف گذاری کدام اند و در به دست دادن اهداف چه جایگاهی دارند؟ همچنین مشخص نیست این منابع با چه روشی استخراج شده و سپس در سطوح مختلف اهداف (غایی، میانی و عملیاتی) چینش یافته اند؟ در راستای این خلأ، هدف پژوهش حاضر بررسی منابع و روش هدف گذاری در تربیت اسلامی و پاسخ به دو پرسش پیش گفته است. روش پژوهش تحلیلی - اجتهادی است. نتایج این پژوهش نشان می دهد در دیدگاه اسلامی، «وحی» یگانه منبع برای دستیابی به اهداف تربیتی است، که متکی بر آن می توان به سطوح مختلف اهداف دست یافت. همچنین فرایند دستیابی به اهداف درباره منبع وحی، به دو مرحله کلی «کشف» و «چینش» تقسیم می شود. برای کشف اهداف، شناسایی قالب ها و اسلوب های بیان هدف ضرورت دارد. همچنین برای چینش اهداف، با معیار قراردادن ویژگی های مراتب مختلف هدفی، طبقه بندی اهداف ممکن شده و سپس با تحلیل اهداف بالادست، نسبت اهداف هر طبقه با یکدیگر روشن می شود.