پروین ضیاءخدادادیان

مکاتیب و ترسلات و آداب کتابت ، در ایران قبل و بعد از اسلام ، سابقه ای دیرینه دارد. ( اخوانیات ) یا نامه های دوستانه ، نوع خاصی از منشآت بود که دبیران و منشیان ، آن را برای دوستان صمیمی و نزدیکان خود می نوشتند و برای آن نیز ارکانی مشخص کرده بودند که تا دوره مشروطه و آغاز نهضت ساده نویسی ؛کمابیش به رعایت ارکان مورد نظر پایبند بودند.گرچه شیوه جدید نویسندگی ، بر ساختار ارکان اخوانیات اثر گذاشت و آن را از قالب کهنه و سنتی خارج کرد ؛ اما محتوای اخوانیات به لحاظ ادبی ، سیاسی و اجتماعی از گذشته تا دوران معاصر موضوعات مشترک زیادی را در خود حفظ کرده است .در این پژوهش سعی شده است که موضوعات ادبی ، سیاسی و اجتماعی مشترک در میان اخوانیات منثور فارسی از نیمه قرن پنجم تا دوران معاصر ، به اجمال مورد بررسی قرار گیرد.روش انجام کار بر اساس تحقیق کتابخانه ای صورت گرفته است . به این صورت که محتوای اخوانیات موجود درمکاتیب و منشآت منشیان و مترسلان نامدار در ادوار مختلف بررسی گردیده و مضامین مشترک که بیشترین بسامد را داشته استخراج شده و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهدکه در این بازه زمانی، علیرغم تغییرات و تحولات چشمگیری که در ارکان و ساختار اخوانیات رخ داده است؛ محتوای اخوانیات کمابیش حفظ شده و موضوعات مشترک فراوانی را در ادوار مختلف می توان باز یافت.

یکی از انواع ادب غنایی، اخوانیات است. اخوانیات، نامه های خصوصی و دوستانه ای است که توسط دبیران و منشیان برای دوستان و آشنایان نوشته یا سروده می شد. نخستین متون اخوانی که پس از اسلام به دست ما رسیده است، به قرن پنجم هجری بازمی گردد. نثر و نظم  فارسی در گذر زمان و در ادوار مختلف به لحاظ سبک و شیوه بیان، تغییرات قابل توجهی را به خود دیده است و این تغییرات در سبک و انشاء و ساختار اخوانیات نیز تأثیرگذار بوده است. این پژوهش در نظر دارد ساختار ارکان اخوانیات منثور و منظوم فارسی را از میانه قرن پنجم تا دوره معاصر به اجمال بررسی کرده و سیر تطور ارکان اصلی و فرعی اخوانیات را مورد ارزیابی قرار دهد. روش انجام کار براساس تحقیقات کتابخانه ای صورت گرفته است. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان می دهد که در ساختار اخوانیات منثور و منظوم فارسی ازگذشته تا به امروز تغییرات چشمگیری حاصل شده است. متقدمین به الگوهای ارائه شده بسیار پایبند بوده اند و متأخرین تا حدود زیادی خود را از قیدوبند ساختار و ارکان نامه ها خارج کرده اند. همچنین، شاعران در سرودن اخوانیات منظوم به دلیل محدودیت های قالب ها و ساختمان شعری الزام کم تری به رعایت ارکان اصلی و غرعی اخوانیات داشتند.اهداف پژوهش:بررسی ساختار ارکان اخوانیات منثور و منظوم فارسی از میانه قرن پنجم تا دوره معاص.بررسی سیر تطور و تحول در اخوانیات از میانه قرن پنجم تا دوره معاصر.سؤالات پژوهش:ساختار ارکان اخوانیات منثور و منظوم فارسی از میانه قرن پنجم تا دوره معاصر چگونه است؟سیر تطور و تحول در اخوانیات از میانه قرن پنجم تا دوره معاصر چگونه بوده است؟