سعید همت زاده

معماری ایرانی آکنده از نوآوری ها و ابتکارهایی است که به مرور زمان تکامل بیشتری یافته و موفق به برپایی بناهایی پایدار و برخوردار از منطق ایستایی و تعادل نیروها شده است. استفاده از مصالح بومی در کنار به کار بردن روش ها و تکنیک های سازه ای متنوع، راه را برای معماران ایرانی جهت خلق فضاهای بی نظیر و پایا هموار کرده است. یکی از مهم ترین وظایف معماران و مرمتگران، بازخوانی و تحلیل این روش هاست؛ چراکه بی شک، برای وارد شدن به مقوله شناخت، حفاظت و مرمت میراث معماری نیاز است تا در ابتدا با رویکرد علمی به این میراث عظیم نگریسته و سپس آنالیز دقیقی از سازه بنا به عمل آید. یکی از این تکنیک ها، سبک سازی است . این مهم با بهره گیری از هندسه، تناسبات، تجربه و درایت معمار حاصل شده است. سبک سازی در بناهای تاریخی به روش های مختلفی اجرا می شده و در کنار کاهش وزن بنا، باعث تعادل در نیروهای وارد بر اجزای باربر به ویژه تاق و تأمین پایداری بیشتر بنا می شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش هاست که سبک سازی در بناهای تاریخی چگونه و به چند طریق اجرا می شده، چه نقشی در توازن نیروها در بنا به عهده داشته و چگونه توانسته است باعث افزایش عمر مفید و مقاوم کردن بنا در برابر بلایای طبیعی شود. برای یافتن پاسخ، نوشتار پیش رو با هدف بررسی و شناخت روش مزایای سبک سازی در بناهای سنتی صور گرفته و سپس انواع روش های سبک سازی را از لحاظ شکل و نحوه انتقال نیرو و اثرگذاری بر بنا بررسی کرده است. این الگوها توسط شکل هایی که معرف طرح کلی ساختاری و هندسی آنهاست، همراه با تحلیل و بررسی ارائه شده است. روش پژوهش کیفی مبتنی بر مطالعات توصیفی، تطبیقی، میدانی و تحقیق از استادکاران سنتی بوده که در نهایت با استفاده از مدل سازی توسط نرم افزار اتوکد و تری دی مکس و مقایسه انواع شکل های سبک سازی، سعی در ارائه تیپولوژی سبک سازی در عناصر سازه سنتی کرده است. در انتها، روش های متنوع سبک سازی در ابنیه سنتی مشخص و این موضوع درک شده است که سبک سازی با کاهش وزن سازه و حل مسائل رانشی، سبب پایداری بیشتر بنا می شود. گفتنی است این بررسی شامل گنبد، طاق های گنبدی و سازه های تمام چوب نیست که در اقلیم خزری ایران رایج است .