محمد حاجی آقازاده رودسری

مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری از ظرفیتهای گوناگونی برای خلق مزیت برخوردارند. این ظرفیتها اگر در چارچوب درستی به- کار گرفته شوند و از اهداف اصلی خود، منحرف نگردند، میتوانند ابزاری موثر برای ترقی و رشد صنعتی باشند. با وجود تمام مزیتها و پتانسیلهای مناطق مذکور، تجربه برخی از کشورها به ویژه ایران، با موفقیت همراه نبوده است. عدم توجه به بسترهای اولیه و انحراف از فلسفه اصلی ایجاد مناطق ویژه و آزاد، موجب عدم تحقق اهداف اصلی شده است. مناطق آزاد بیش از چهار دهه پیش بر بنیاد نگرشهای برون نگر؛ مبتنی بر مزیتها و فرصتهای اقتصادی و با هدف گسترش صادرات شکل گرفتند. تأسیس مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به عنوان یکی از راهکارهای توسعه کشورها با بهره گیری از فرصتهای موجود در نظام اقتصاد جهانی به شمار میرود. این مناطق میتوانند فرصت مناسبی جهت جذب سرمایه گذاران خارجی برای توسعه کارآفرینی در راستای ارتقاء رقابت صنعتی و نهایتاً رشد اقتصادی جامعه فراهم نمایند. دولتها از طریق اینگونه مناطق به دنبال آن هستند تا ضمن حفظ چارچوبهای مقرراتی، صادرات خود را در زمینه های مختلف گسترش دهند. علاوه بر این، فراهم سازی فرصتهای شغلی و نیز اتخاذ سیاستهای نوین در عرصه های اقتصادی، گمرکی و قوانین کار از دیگر اهداف ایجاد چنین مناطقی به شمار میرود. تجربه نشان میدهد در حالی که مناطق گوناگون جهان در جریان رشد اقتصادی و اهداف توسعه تاثیرگذار بوده اند، اثرات این موفقیت در نقاط مختلف جهان به یک اندازه نبوده است.

گردشگری به عنوان بزرگترین تحرک اجتماعی با پیامدهای فرهنگی، اقتصادی و فضایی متعددی همراه است. بدین جهت اثربخش کردن هرچه بیشتر توسعه گردشگری و ارتقا پیامدهای مثبت آن، نیازمند شناخت و توجه ویژه به توانمندسازی و سرمایه اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر توانمندسازی جامعه محلی در توسعه پایداری گردشگری با نقش واسطه ای سرمایه اجتماعی می پردازد. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی -همبستگی و ازنظر هدف، کاربردی است. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه و جامعه آماری تحقیق، ساکنان شهری و منطقه ایی در استان آذربایجان شرقی که بصورت نامحدود است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 384 نفر، محاسبه و برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از فن مدلیابی معادلات ساختاری و نرم افزارPls Smart استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد توانمندسازی جامعه محلی در توسعه پایداری گردشگری تاثیر مثبت و معنی داری دارند و همچنین بر سرمایه اجتماعی تاثیر دارد.

امروزه توسعه فعالیت های اقتصادی و کار آفرینی راهبردی اثربخش برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها شناخته می شود. توسعه فعالیت های اقتصادی به معنی فرآیند کشف و بهره برداری از فرصت ها به منظور ارزش آفرینی در حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی تلقی شده و لذا نقش شایسته ای برای حضور فعال تر در بازارهای جهانی، مقابله با رقبا، اشتغال زایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر و حل مشکلات بخش های عمومی و خصوصی دارد. بی شک توسعه فعالیت های اقتصادی به عنوان اجرایی ترین و عملی ترین استراتژی برون رفت از بن بست ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیازمند شناسائی و رفع موانع آن است. ظرفیت سازی برای توسعه فعالیت های اقتصادی از یک سو مستلزم ارائه آموزش ها و مهارت های کار آفرینی با رویکرد بازار محور و بر اساس نیازهای جامعه در همه سطوح آموزشی می باشد و از سوی دیگر نیازمند شناخت و رفع موانع در ایجاد زمینه های مناسب در راستای توسعه فعالیت های تولیدی و خدماتی است. هدف ازاین پژوهش بررسی چالش ها و راهکارهای راهبردی برای موانع کارآفرینی در حوزه مناطق آزاد کشور است. موانع توسعه فعالیتهای اقتصادی از جهت عوامل ضد انگیزشی، موانع قانونی، نارسایی های محیط تجارتی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصله بیانگر آن است که فضای کسب و کار در مناطق آزاد کشور مطلوب نیست. این موضوع حکایت از دخالت دولت در بازار، وجود مقررات دست و پا گیر، وجود دستگاه های نظارتی موازی و متعدد و ریسک بالای فعالیت های اقتصادی عدم تنظیم سند راهبردی توسعه مناطق آزاد تجاری، عدم توجه به بند 11 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، عدم شفافیت عملکرد در مناطق و عدم نظارت دستگاه های نظارتی بر آن، عدم جوانگرایی در مناطق برای اشتغال و تولید ثروت، ناموفق در هدف اصلی یعنی جذب سرمایه گذار خارجی، واردات بی رویه و مشکلات فرهنگی دارد. از این رو، دولت ها در رفع این چالش ها و موانع نقش کلیدی دارند.