زهره فلاحی

در نظریه «کنش» پیر بوردیو، اثر ادبی بازتولید سرمایه فرهنگی و برآیند ترکیب سرمایه اقتصادی و عادتواره هاست. همین طور، کنشی اجتماعی است که فرد در میدان ادبی از خود نشان می دهد. شعر به مثابه اثر ادبی محصول بُعد ذهنی سرمایه فرهنگی است که به صورت موفقیت مادی و به شکل عینیت یافته ظهور می کند. این پژوهش به کنش های شعری نیما و اخوان به شکل مقایسه ای با رویکرد نظریه کنش بوردیو می پردازد تا به این پرسش پاسخ دهد که کنش های این دو شاعر چگونه بیان می شوند و واکنش هایشان در قبال برخورد دیگران و اوضاع سیاسی اجتماعی جامعه چگونه شکل می گیرد. پیشینه تحقیق در این موضوع مبیّن بی توجهی بسیاری از محققان به موضوع است. روش تحقیق در این مقاله، از حیث ماهیت و روش، از گونه توصیفی تحلیلی و از حیث هدف، بنیادی نظری است. نتایج نشان داد که هردو شاعر در برخی از کنش های شعری مشترک اند و در برخی دیگر واکنش های متفاوتی نشان می دهند که حاصل آن سرایش اشعار سیاسی اجتماعی در زیرمیدان تولید شعر فارسی است.  

رابطه جامعه و ادبیات دوسویه است؛ به طوری که هریک بر دیگری اثر می گذارد. بوردیو در نظریه عمل به تعامل ادبیات و جامعه و تأثیر متقابل آن دو بر یکدیگر پرداخته است. در مقاله حاضر، با هدف تحلیل جامعه شناختی اشعار احمد شاملو با استفاده از نظریه «عمل» پیر بوردیو، سه رکن منش، میدان و کنش در تحلیل اساس قرار داده شده تا طرز تفکر و نوع عملکرد این شاعر نوپرداز معاصر روشن شود. نوع تحقیق در این نوشته، ازحیث ماهیت و روش، توصیفی -تحلیلی و براساس هدف، بنیادی -نظری است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ذهنیت شاعر، که برمبنای نوع تربیت فردی و اجتماعی در خانواده و جامعه شکل گرفته، مَنشی ثابت و پایدار است و با ذائقه (منش) خاصی که دارد، در مواجهه با قدرت حاکم (میدان)، به میزان برخورداری از سرمایه های موجود، سبک زندگی را انتخاب می کند و با توجه به جایگاهی (قطب استقلال) که در آن قرار می گیرد، در اثر تضاد دیالکتیکی (بین منش و میدان)، موضعی سخت و به شدت منفی می گیرد و کنش های متفاوتی نشان می دهد که برآیند آن سرودن اشعار سیاسی اجتماعی و در مرتبه اعلی، نوآوری در زیر میدان تولید شعر فارسی است.