گیتی فریدونی

یکی از انواع پژوهش های ارزشمند در متون کلاسیک فارسی، بررسی زبان آن هاست و توصیف و معرفی ویژگی های آوایی، واژگانی، نحوی و نیز معنایی این آثار بسیار ضروری است. زبان با شتاب و شدّت روی به تطور و تحوّل دارد. صورت های کهن واژگان به مرور متروک و صورت های جدید جایگزین آن ها می شوند. با پدید آمدن زبان رسمی نوشتار در اواخر دوره تکوین و برچیده شدن لهجه های بومی و جغرافیایی متعدّد فارسی خراسان بزرگ در خلق آثار ادبی و علمی، صامت ها و مصوت های زبان متون دوره درسی (قرون 7-13 ه ) شکل ثابت و واحد به خود می گیرند و جمله در محور هم نشینی خصوصاً در توالی ارکان و اجزا، با محدودیت مواجه می شود و از شمار الگوها و ساختارهای نحوی جملات و بندها کاسته می شود. در این مقاله کوشیده ایم برخی خصایص زبانی ترجمه رساله قشیریه را در سطح آوا، واژگان (صرف) و نحو بررسی کنیم. ترجمه رساله قشیریه ازجمله آثار ارزنده صوفیانه است که متن آن غالب مختصات زبان فارسی دوره تکوین را دارد و توصیف زبان این اثر، سند گویا و متقنی برای نشان دادن نوع و نحوه تحوّل زبان فارسی از عصر تکوین تا به امروز است. نکته مهم دیگر در متن این اثر، این است که گاه دو صورت مختلف واژگانی در آن به چشم می آید و از این نظر، نحوه و چگونگی تحوّل را می توان در آن مشاهده کرد و از این باب، زبان این کتاب، ارزش بسیار در تحقیقات و مطالعات تاریخی و در زمانی دارد.