علی سیفی عارف

طلاق در اسلام از حقوق مرد به شمار می رود و مرد مجاز است دو بار همسر خود را طلاق داده و رجوع نماید و در صورت وقوع طلاق سوم، رجوع جایز نیست. پژوهش حاضر با هدف بررسی این پرسش که آیا سه طلاق باید در سه مجلس جداگانه و طبق شرایطی باشد یا می تواند در یک مجلس نیز واقع شود، انجام شد. اطلاعات پژوهش با بررسی منابع مکتوب روایی و فقهی- تاریخی جمع آوری به شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی شد. نتایج نشان داد که آیات و روایات، دلالت بر تفرق طلاق ها دارند، اما در اغلب مذاهب اهل سنت، سه طلاق در یک مجلس نیز محقق می شود. همچنین یافته ها نشان داد که «مره» در «الطَّلاقُ مَرَّتان» دلالت بر مرتبه جدا دارد. روایات فقهی، حتی روایات بیان شده در منابع اهل سنت، سه طلاق در سه مجلس مجزا را تأیید می کند و از نظر تاریخی نیز حکم جواز سه طلاقه در یک مجلس، در زمان خلافت خلیفه دوم صادر شده است؛ درحالی که روایات فقهی، مدلول آیه و نیز فقه شیعه و روایات معصومین(ع)، سه طلاق در یک مجلس را مردود می دانند.

بررسی روایاتِ شأن و سبب نزول آیات قرآن، یکی از مباحثی است که در تفسیر و تبیین برخی از آیه ها، بهره برده می شود. در منابع تفسیری شیعه و اهل سنت درباره آیات «إفک» در سوره نور، دو شأن نزول نقل شده است که در بیان مصداق آن ها اختلاف نظرِ جدی وجود دارد. در روایت نقل شده تفاسیر شیعی، افترازننده، عایشه و موردِ اتهام، ماریه قبطیه معرفی شده است؛ اما در گزارش تفاسیر عامه، عایشه موردِ اتهام و منافقان، افترازننده هستند. بر اساس فرایند مباحث حدیث شناسی و اعتبارسنجی روایات، دو روایت مزبور در شأن نزول آیات، به تحلیل متنی و سندی نیازمندند. این مقاله به بررسی اعتبارسنجی سندی و متنی روایاتِ سبب نزول در ذیل آیات «إفک» پرداخته و اشکالات وارده و نیز میزان کارکرد و تأثیرگذاری آن ها در تبیین و هدف آیات مربوطه در تفاسیر شیعه و سنی را بیان می کند. یافته های پژوهش بر اساس روش تحلیلی، توصیفی و انتقادی، نشان می دهد که روایات منقول به ویژه آنچه در منابع اهل تسنن آمده، از اعتبار بالایی برخوردار نیستند و محتوای آن ها با اشکالات فراوانی مواجه است و بیان آن ها نه تنها در اهداف تفسیری ضرورتی ندارد؛ بلکه موجب اختلافات بیشتر بین فریقین نیز می گردد.