الهام روحی

زمانی هاردشیب ایجاد می شود که وقوع حوادثی تعادل قرارداد را خواه به علت افزایش هزینه اجرا و خواه به علت کاهش ارزش عوضی که طرف دریافت می کند به طور اساسی تغییر دهد. در چنین مواردی یکی از سه اثر هاردشیب یعنی انفساخ، فسخ و تعدیل به عنوان راه حل مطرح است. دکﺘﺮیﻦ ﻋﻘیﻢ ﺷﺪن ﻗﺮارداد ﺑﻪ ایﻦ ﻣﻔﻬﻮم می باشد کﻪ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﻃﺮﻓیﻦ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧی، ﭘﺲ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد رخ ﻣیدﻫﺪ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺣﺎکﻢ ﺑﺮ ﻗﺮارداد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن اﻧﻌﻘﺎد آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى دﮔﺮﮔﻮن ﻣیکﻨﺪ کﻪ درﻧﺘیﺠﻪ ایﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧی، اﺟﺮاى ﻗﺮارداد ﻏیﺮﻣﻤکﻦ ﻣیﮔﺮدد و در ﻣﻮاردى ﻧیﺰ ﻫﺪف از اﺟﺮاى ﻗﺮارداد از ﺑیﻦ ﻣیرود. ﻧﻈﺮیه ﻓﻮرس ﻣﺎژور،  ﺑﻪ ایﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ کﻪ ﭘﺲ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد اﺟﺮاى آن ﺑﻪ دﻟیﻞ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺧﺎرﺟی، ﻏیﺮﻗﺎﺑﻞ کﻨﺘﺮل و ﻏیﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘیﺶﺑیﻨی ﻏیﺮﻣﻤکﻦ ﻣیﮔﺮدد. اما ﻧﻈﺮیه ﻫﺎردﺷیﭗ، ﺑﻪ ایﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ کﻪ در اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى ﻏیﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘیﺶﺑیﻨی و ﺧﺎرج از کﻨﺘﺮل اﺟﺮاى ﺗﻌﻬﺪات ﻗﺮاردادى ﺑﻪ ﻃﻮر فوق العادی دﺷﻮار ﻣیﮔﺮدد.

خسارات معنوی در روابط بین اعضای خانواده، به واسطه لطمه روحی ناشی از گفتار و رفتاری است که حیثیت، آبرو، ارزش ها و عقاید و دیگر سرمایه های معنوی فرد را نشانه می رود و لطمه جسمی به صورت به درد و رنج روحی بروز می یابد. مسئله اصلی پژوهش ، مواجهه کارآمد با این قسم خسارات در مقام پیشگیری و جبران در ساحت مسئولیت مدنی و شناسایی مبانی و مصادیق در رویکردها و خلأهای کنونی در نظام حقوقی اسلام و کامن لا است. با این هدف، مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ، در پی تحلیل مبانی و مصادیق خسارات معنوی ناشی از لطمه به کیفیت زندگی اعضای خانواده از دیدگاه حقوق اسلام و کامن لا می باشد. طبق یافته های پژوهش با ملاحظه پشتوانه قواعد فقهی -لاضرر و نفی عسر و حرج- می توان موارد مطالبه جبران خسارت معنوی ناشی از لطمه به کیفیت زندگی اعضای خانواده را توسعه داد. درنتیجه می توان مصادیقی همچون ورود خسارت معنوی به واسطه برهم زدن نامزدی و عقد ازدواج، ایراد زیان معنوی از سوی هریک از زوجین نسبت به دیگری و نیز والدین در قبال فرزندان و خسارات معنوی وارده به اعضای خانواده ناشی از لطمه به دیگر عضو خانواده، مورد شناسایی قرار داد و حسب مورد، ضمانت های اجرایی متعددی چون جبران مستقیم تکلیف، جبران مالی، سلب حضانت و لغو سرپرستی، اعطای اختیار طلاق، حق انتخاب مسکن مستقل، معافیت از پرداخت نفقه و قرار گرفتن تحت نظارت و نگهداری در نظر گرفت.