منا عبدی

چین برای گسترش حوزه نفوذ و تأثیرگذاری بر دیگر مناطق، در سیاست خارجی خود دست به ابتکاراتی زده است که احیای جاده ابریشم جدید یکی از این ابتکارات است. طرح جاده ابریشم جدید در سال ۲۰۱۳ توسط «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین به طور رسمی اعلام شد. پیشبرد طرح ابتکار کمربند - راه باعث گسترش نفوذ چین در خاورمیانه به ویژه ایران خواهد شد که به تبع آن ضریب نفوذ سیاست خارجی چین در منطقه افزایش خواهد یافت. این مقاله بر آن است تا در راستای تبیین منافع ابتکار کمربند - راه برای ایران ضمن برشمردن کریدورهای کمربند - راه به بررسی اصول، اهداف و برنامه های سیاست خارجی چین در خاورمیانه در تحقق این ابتکار برای ایران بپردازد و پیامدهای آن را مورد ارزیابی و مداقه قرار دهد و می کوشد به این سؤال پاسخ دهد که ابتکار کمربند - راه چینی چه پیامدهایی برای منافع ملی ایران در خاورمیانه دارد؟ بحث اصلی مقاله آن است که در صورت عملی شدن ابتکار کمربند - راه چین، از طریق توسعه زیرساخت های تعاملات تجاری و فرهنگی در منطقه، جذب سرمایه گذاری خارجی، کمک به گسترش امنیت منطقه، منافع اقتصادی و استراتژیک ایران هم در سطح داخلی و هم سطح منطقه ای تأمین می شود.

اهمیت روزافزون جایگاه چین در نظم جهانی و افزایش قدرت ابراز وجود در تطابق با اهدافِ تعریف شده آن، پرسش هایی را در مورد چگونگی قرارگیری روسیه در طرح ابتکار کمربند و راهِ چین ایجاد کرده است. به ویژه در مورد اینکه چگونه روابط نامتقارن دو کشور، زمینه را برای همگرایی و مشارکت راهبردی آن ها در اوراسیا فراهم می کند. درک پویایی راهبرد جهانی چین و چگونگی ارتباط روسیه با مؤلفه هایی که منافع خود را در قالب این طرح جستجو می کند؛ نقطه شروع چنین ارزیابی است. بر این اساس و در مقام فرضیه، روسیه موقعیت جغرافیایی خود را برای توسعه پایدار و همچنین عبور از تحریم های غرب، بسیار جذاب می بیند. جنبه اتصال دهندگی ابتکار کمربند و راه که در پی بهبود پیوندهای مواصلاتی بین شرق و غرب است، ذاتاً با تمایل مسکو برای انتقال منابع انرژی و نیز گشودن پتانسیل ترانزیتیِ روسیه در اوراسیا و شمالگان سازگاری دارد. برخلاف نگاه ژئوپلیتیک چین، نگاه و رویکرد روسیه در شرایط کنونی اقتصادی است. از همین رو عناصر مشارکت روسیه در طرح ابتکار کمربند و راه، آنچنان که مقام های دو کشور ادعا می کنند؛ به طور نظام مند تعریف و ارزیابی تجربی نشده اند. نظر به این مهم، مقاله حاضر ابتدا موضوعیت تاریخی تجارت و پیوندهای مواصلاتی چین و روسیه را مورد توجه قرا می دهد؛ سپس پروژه های اصلی ابتکار کمربند و راه - که اهداف چین و سطح مشارکت روسیه را نشان می دهد - در پرتو توافق های کلیدی مرتبط با این پروژه و همچنین ریسک ها و ملاحظات آن به تفصیل مطمح نظر قرار می گیرند.