ایوب آزاداندیش

نقالی و تعزیه، از هنرهای نمایشی بومی ایران هستند که در بستر زمان در سراشیبی های بسیاری قرار گرفته اند، اما بااین حال، در ردیف اصلی ترین و پرسابقه ترین هنرهای دوره باستانی و عهد اسلامی محسوب می شوند. مطالعه حاضر با شیوه توصیفی-مقایسهای ابعاد نشانه شناسی از دیدگاه سوسور در عناصر اجرایی و داستانی را در دو هن ر نق الی (طومار سیاوش) و تعزی ه [شهادت امام حسین (ع)] مورد سنجش قرار می دهد ت ا می زان تفاوت ه ا و مش ابهت های ای ن دو هن ر مش خص گ ردد. یافته های این پژوهش نشان داد که دو هنر نقالی و تعزی ه از بُعد اجرایی دارای شباهت هایی چون تقسیم دوگانه آواها؛ ایجاد جریان و موضوعی واحد در زمینه ستیز ح ق و باطل و همچنین نگاشتن دیالوگ صحنه نمایش در نسخه و طومار هستند و در بُعد داستانی نیز دارای مشابهت هایی چون درونمایههای یکسان، روابط علّی و معلولی قوی، تعلیقه ای ذات ی و تنوع کشمکش هستند. از وجوه افتراق تعزیه خوانی نس بت ب ه نق الی دربُع د عناص ر اجرای ی می توان به تعدّد بازیگران، فیزیک ظاهری آنان، الزام ب ه داش تن لب اس مخصوص و موسیقی همراه با متن اشاره نمود و در زمینه عناصر داستانی نیز می توان ب ه متنوع بودن لحن، واقع نمایی ساختاری، تفاوت زاویه دید و جنبه های مشترک صحنه با مضمون اشاره کرد.

تئاتر مجموعه ای از نظام های نشانه ای است. بنابراین این نشانه ها هستند که نمایش را از یک شکل اجرایی عادی و معمولی به اثری اندیشه ای و مورد نظر مخاطب تبدیل می کنند. نمایش امروز در زندگی و فرهنگ مردم جایگاه ویژه ای پیدا کرده است اگرچه در گذشته بیشتر در جشن ها یا مراسم ها برای توده مردم اجرا می شد اما امروز به یکی از اشکال هنرهای ارتباطی و اندیشه ای تبدیل شده است که رفتارهای انسان امروزی را در اجتماع که پایه های فرهنگی آن جامعه است تحت تأثیر قرار می دهد. در این مقاله نگارنده پس از بررسی تاریخچه و ریشه شناسی این هنر در قسمت دوم این مطالعه نیز، با مد نظر قرار دادن اطلاعات در قسمت های اول به بحث شناخت نشانه در عناصر نمایش اشاره شده و عناصر مختلف را تمرکز بر ارکان واقع گرایی و رئالستیک از منظر نشانه شناسی مرور می کند.