ابراهیم احدی قورتولمش

اشعریان به عنوان اولین دولت شهر شیعی ایران تا قرن چهارم هجری اختیار و اراده حاکمیت را در جغرافیای قم به دست گرفتند و با تعاملات و رفتارهای منطقی با بومیان این منطقه توانستند به ایجاد یک فضای اجتماعی مطلوب و مشترک دست یابند. براساس بررسی منابع تاریخی و تعمیم رویدادهای مهم این دوران با الگوهای شناخته شده در علوم سیاسی می توان رهیافت های تمدن سازی را در حیات این خاندان احصاء نمود؛ از آنجا که یکی از مقدمات تأسیس تمدن ها تشکیل حکومت هاست این دولت شهر گام های اولیه ای در جریان تداوم حکومت خود برداشت که در مفهوم واقعی تلاش برای زمینه چینی ایجاد یک تمدن تلقی می گردد. لذا کوشش برای تغییر حیات اجتماعی منطقه به سمت شهرنشینی، تشکیل ساختار اجتماعی و سیاسی منظم، ترویج قوانین بر اساس عقود عهدنامه ها، رسمیت بخشی به مذهب تشیع، تعامل سیاسی با حاکمیت، مدارای مذهبی با هم کیشان و تأسیس مدارس و ترویج علوم از ملزومات تمدن سازی این جامعه در راستای ایجاد یک تمدن بوده که هرچند در کنش های سیاسی و بعد از روی کار آمدن آل بویه از کانون توجهات خارج شد اما به عنوان پیش درآمدی برای تمدن اسلامی بود که در قرن چهارم به دوران شکوفایی خود رسیده بود.

ظهور اسلام در شرق و جنوب شرق آسیا، نقطه عطف بسیار روشنی در تاریخ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی منطقه پدید آورد. تحولات رخ داده در این منطقه، به وضوح در زندگی و فعالیت روزمرّه، به خصوص در مورد مسافرت و حمل و نقل زمینی و دریایی این مناطق انعکاس یافت، مسافرتی که تحت تأثیر شدید پیدایش و ظهور یک سفر جدید به نام «سفر حج» شناخته می شد و درآن مناطق به عنوان مبدأ یا مقصد سفرها مورد توجه قرار می گرفت. در دهه های ابتدایی ورود اسلام و تشیع به مناطق شرق و جنوب شرق آسیا، این مسیر ها صرفاً جهت بازرگانی و تجارت مورد استفاده قرار می گرفت، اما بعداً با توجه به شاخصه عامل انسانی، به یکی از مهمترین مسیرهای حج در تاریخ تبدیل شدند. این مقاله می کوشد  آنچه در خصوص این موضوع موجود است را جمع آوری نموده و یک تصویر جامع از وضعیت تاریخی و جغرافیایی این مسیرها، که به عنوان راههای آسیایی حج شناخته می شود، ارائه نماید. این تحقیق همچنین تلاش می کند تا روابط این مناطق با کشورهای عربی در عصر قبل از اسلام و همچنین مسیرهای زمینی و دریایی حج که مانند پرتویی به جلوه های تمدنی راههای این مناطق تابیده را مورد کاوش قرار دهد.