مطهره مقیسه

روستا در ایران به عنوان نوعی زیستگاه انسانی با داشتن حدود 25 درصد جمعیت  کشور و مهم ترین تولیدکنندگان اصلی منابع غذایی می تواند با برنامه ریزی مناسب به توازن نظام سکونتگاهی و کاهش مشکلات شهرها کمک نماید. در این میان طرح هادی وظیفه نظم دهی کالبدی و عملکردی روستا به همراه پراکنش معنادار کاربری ها و توزیع سلسله مراتبی معابر را عملاً بر عهده دارد. در این پژوهش پس ازاینکه فرایند تهیه و اجرای طرح هادی روستای مقیسه، از طریق مصاحبه عمیق با اهالی روستا، کارشناسان بنیاد و بررسی محتوای طرح هادی به دست آمد، انطباق هر مرحله از اجرای طرح، بر اساس مدل مفهومی پژوهش(مقایسه برنامه ریزی فن مبنا و ارتباطی که به ترتیب از دیدگاه های فلسفی اثبات گرا و تفسیرگرا برآمده بودند)، صورت گرفت. در این بررسی، جمع بندی ها حاکی از آن است که عمده ترین علل تفاوت در روند متفاوت اجرای این طرح در مرحله تهیه و اجرا، به دلیل تفاوت در نگاه به انسان است. این نگاه متفاوت از دیدگاه های متفاوت کنشگران مؤثر بر طرح ایجاد می شود. بر این اساس، این کنشگران دسته بندی شده و چگونگی اثر هریک بر طرح موردبررسی قرار گرفت. بر این اساس آگاهی و افزایش سرمایه های انسانی برنامه ریزان و طراحان (کنشگران دسته اول و دوم) باید حداقل به اندازه مهارت ها و علوم برنامه ریزی و طراحی در دانشگاه ها، سازمان ها و شرکت های اجرایی موردتوجه قرار گیرد. 

در برنامه ریزی منطقه ای، لزوم اتخاذ رویکرد فضایی که تمام سکونتگاه های منطقه را مورد توجه قرار دهد، بسیار حائز اهمیت است. اما نگاه موجود نقطه ای به سکونتگاه های شهری و روستایی در کشور، سبب شکل گیری نوعی از توسعه منطقه ای متناسب با همین نگاه و رویکرد شده است. حال آن که با در نظر گرفتن روابط این دو سکونتگاه در برنامه ریزی، می توان روستاها را به عنوان یکی از مراکزاصلی تولید غذایی کشور و مکانی که سازنده اغلب شهرهای آینده است، مورد توجه قرار داده، از مشکلات مراکز شهری بزرگ کاسته و سکونتگاه های پیرامونی آنها را نیز تقویت نمود.در این میان مجموعه شهری مشهد با برخورداری از نقش فرامنطقه ای زیارتی مشهد، مهاجرپذیری زیادی از سمت دیگر سکونتگاه ها داشته و این موضوع بیش از هرچیز، رابطه بین شهر و روستا و تأثیر محسوس آنها بر توسعه یکدیگر را در این منطقه نشان می دهد. بر این اساس، این پژوهش برای بررسی روابط روستا شهری، دو نوع نظریه در حوزه ارتباط بین سکونتگاه ها شامل نظریات سلسله مراتبی اندازه مبنا(مکان محور) و سلسله مراتبی شبکه مبنا(جریان محور) را مورد توجه قرار می دهد. در ابتدا به کمک دسته نخست نظریات، پس از تدوین شاخص های مکانی، به روش تحلیل عاملی، با سطح بندی شهرها و روستاها، جایگاه هر سکونتگاه در مجموعه شهری مشخص می شود. دسته دوم نظریات شاخص های بررسی روابط شهر و روستا شامل انواع روابط اقتصادی، خدماتی، سازمانی و جمعیتی را ارائه می دهد که وضعیت هر یک از طریق مصاحبه عمیق با ساکنان روستاها به دست می آید. به کمک اطلاعات این شاخص ها و جمع بندی از تلفیق یافته های مربوط به شاخص های مکانی و جریانی به دست آمده، نوع توسعه شکل گرفته در مجموعه شهری مشهد مشخص شده و پس از آن روستاها برحسب موقعیتشان نسبت به کلانشهر و شهرها تقسیم بندی می شوند. در نهایت این پژوهش علل روابط روستا شهری کارآمد را مشخص می کند تا در برنامه ریزی منطقه ای و حرکت به سمت توسعه متوازن منطقه ای مورد توجه قرار گیرد.