هادی فنایی اشکوری

محل نزاع در مسأله علم و دین، میدان بحث داده‌های وحیانی با یافته‌های انسانی است. هیچ‌یک از علوم و معرفت‌های دینی را نمی‌توان در زمره علوم قطعی و یقینی قرار داد به‌گونه‌ای که صادق و جهان‌شمول باشد. همان‌گونه که معرفت دینی نیز در تمام موارد، فهم قطعی و یقینی از دین نیست به‌گونه‌ای که عقلانیت حداکثری دین‌پژوهان را به‌دنبال داشته باشد. محل نزاع میان دو فهم بشر، یکی در ساحت علومی است که حاصل اندیشه بشر در مواجهه با جهان است که شامل تمام دست‌آوردهای بشری اعم از علوم تجربی، انسانی، اجتماعی و...می‌شود و دیگری نیز مربوط‌به فهم عالمان دینی (معرفت دینی) در مواجهه با دین و متن دین است. به‌بیان دیگر محل نزاع میان فهم‌ها و معرفت‌هایی است که دانشمندان علوم و عالمان دینی دارند. از این‌رو نباید همه آنچه به نام علم است، علم پنداشت هم‌چنان‌که هر فهمی از دین را نیز نباید صددرصد با دین برابر دانست. چنان‌چه این مرزها به‌روشنی تبیین نشود، ممکن است گمان شود علم و دین ناسازگارند. در این مقاله تلاش بر این است که محل نزاع از ساحت علم و دین به ساحت فهم‌ها و معرفت‌ها تحویل شود تا راه‌حل‌های پیشنهادیِ گونه‌های مختلفِ ترابط علم و دین قابل ارزیابی باشد.