فرحناز قاسمی سراب

قرآن کریم در آیات متعددی به بیان مراحل رشد انسان پرداخته است و دانش پزشکی نوین نیز با بهره گیری از تجهیزات پیشرفته، این مراحل را در جنین موجود در رحم تأیید کرده است. هدف این مقاله، تبیین مراحل شکل گیری جنین از دیدگاه قرآن کریم و علم پزشکی است؛ به گونه ای که با شناخت دقیق این مراحل، جلوه ای از شگفتی های قرآن برای انسان آشکار شود و ایمان و باور او به خالق هستی و معجزه جاودانه الهی، یعنی قرآن کریم، استوارتر گردد. روش تحقیق در این پژوهش، بنیادی و به شیوه توصیفی-تحلیلی است و با استفاده از فیش برداری از منابع کتابخانه ای انجام شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که: مراحل حمل از منظر قرآن کریم و دانش پزشکی چگونه تبیین می شود؟ و بدین نتیجه دست یافته، که مراحل حمل در قرآن کریم عبارت است از: نطفه، علقه، مضغه (مخلقه و غیر مخلقه)، عظام، لحم، نفخ روح؛ و مراحل حمل از اولین ماه قرار گرفتن نطفه مرد در رحم همسر تا نهمین ماه در علم طب نیز، عبارت است از: حالت منی (کف گونگی)، حالت خونی، حالت استحاله و تبدّل منی به صورت علقه حالت مضغه (پاره گوشت)، حالت درست شدن قلب و حالت ششم ساخته شدن اطراف (دست و پا). اگرچه هر یک از این مراحل حائز اهمیت و مملو از شگفتی است و یافته های دانش پزشکی به روشنی تأییدی بر داده های آیات قرآن است، اما مهم ترین مرحله در میان مراحل حمل، نفخ روح است که دانش پزشکی توجه خاصی به این مرحله از خلقت انسان نشان نداده است.

عموم مراجع معاصر حضور جُنب و زن حائض و نیز تنهاگذاشتن نسوان نزد محتضر را مکروه دانسته اند. این فتاوا همواره توسط متشرعان مورد عمل قرار می گیرد و از همین رو، گاه از حاضرشدن زنان نزد محتضر ممانعت می شود. ازآن رو که پژوهشی موسع در این باره صورت نگرفته است، پرسش از بررسی حکم فقهی حضور زن نزد محتضر مسئله ای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخ درخور است. بررسی مبانی فقهی این احکام از این حیث ضروری است که علاوه بر ثمرات عملی، می تواند بیانگر نوعی نگرش به زنان باشد. نیل به این مقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره های فقهی با گردآوری داده های کتابخانه میسر است. بر پایه یافته های این پژوهش، حتی اگر کراهت حضور زن حائض نزد محتضر با استناد به قاعده تسامح در ادله سنن پذیرفته شود، اما بی تردید این حکم تنها به زمان تلقین اختصاص دارد و تمام بازه زمانی احتضار را در بر نمی گیرد. حکم کراهت تنهاگذاشتن زنان نزد محتضر نیز فاقد پشتوانه شرعی و فتوایی است.