هانی زعفرانی

تعیین مذهب راویان، یکی از مهم ترین مؤلّفه های راوی شناسی است که دانشمندان رجالی بدان پرداخته اند. شیخ طوسی (م460ق) از اندیشمندان رجالی دوره متقدّم نیز در نگاشته های رجالی و غیر رجالی خود، به این مهم، پرداخته است. او به هنگام بیان مذهب راویان، گاه، دیدگاه هایی مطرح می کند که بحث برانگیز است. این دیدگاه های بحث برانگیز، گاه متفرّدانه بوده، گاهی دارای معارض است و گاه در میان خود آثار شیخ طوسی، دچار تضاد شده است. این حجم از دیدگاه های بحث برانگیز شیخ طوسی، ما را بر آن می دارد که به منظور بهره گیری بهتر از دیدگاه های مذهب شناسانه ایشان، آثار او را مورد بررسی و سنجه قرار دهیم. در این پژوهش، نخست با روش کتابخانه ای به گردآوری داده های مذهب شناسانه شیخ طوسی در آثار رجالی و غیر رجالی وی پرداخته شد. سپس تحلیل آماری این داده ها در دستور کار قرار گرفت تا با مقایسه دیدگاه های وی با اندیشه های زمان او و دوران معاصر، تصویری روشن از فرایند دیدگاه پردازی شیخ در وادی مذهب شناسی راویان ارائه شود.

شب ، زمان اصلی استراحت انسان است و بهترین فرصت برای خلوت با پروردگار و عبادت نیز به شمار می رود. اجرای دو برنامه استراحت و عبادت در یک بازه زمانی مشخص ، نیازمند زمان بندی است. پژوهش پیشِ رو درصدد استخراج «برنامه زمانی شب زنده داری» از میان روایات شیعه با تأکید بر منابع کهن است. به این منظور ، پس از جمع آوری روایات و دسته بندی آن با روش «تحلیل مضمونی» ، نگاه برخی از محدّثان متقدّم درباره زمان شب زنده داری نیز بررسی می شود. سپس برآیند نظرات آنها تبیین شده و «برنامه زمانی شب زنده داری» ارایه می گردد. بر اساس این طرح ، شب زنده داری از نیمه شب تا پایان آن پسندیده بوده و در سحرگاه از فضیلت بیشتری برخوردار است. این برنامه با دو معیار «اشتراک نظر قدما» و «تراکم روایات» ، اعتبارسنجی شده است.

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را می توان راه آینده نظام اسلامی دانست که از سوی مقام معظّم رهبری صادر شد. یکی از محورهای مهم این بیانیه، مسائل اقتصادی است. بر اساس آموزه های دینی، اقتصاد سالم در دین مداری و تربیت انسان ها نقش داشته و بسیاری از نابه سامانی های اجتماعی را سامان می دهد. مقام معظّم رهبری یکی از موضوعات محوری بیانیه را مسائل اقتصادی قرار دادند که لازم است در چهل ساله دوم انقلاب به صورت جدّی به آن پرداخته شود. ترسیم الگوی اقتصاد اسلامی، نیازمند استخراج کلیدواژه های قرآنی و حدیثی آن است. از این رو، ابتدا کلیدواژه های اقتصادی بیانیه گام دوم، شناسایی، سپس واژگان معادل و همچنین ابواب مرتبط آن در آیات و روایات، استخراج گردیده است. کلیدواژه های امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز در نوشتارهای جداگانه ای عرضه شده و یا خواهد شد. با این روش، همه واژگان کلیدی بیانیه، استخراج شده و با منابع اسلامی تطبیق می گردد تا راه را برای پژوهش های آینده هموار کند.

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را که از سوی مقام معظّم رهبری صادر شد، می توان راه آینده نظام اسلامی دانست. یکی از محورهای موجود در این بیانیه «امنیت» است. بر اساس آموزه های دینی، امنیت، موهبتی الهی است که کمتر، ارزش آن دانسته می شود. به دلیل جامعیت دین و نبود نقص در آن، اگر الگوی امنیت بر اساس معیارهای اسلامی تدوین گردد، بیشترین آرامش را برای جامعه به دنبال دارد. نخستین گام برای ترسیم الگوی امنیت بر اساس معیارهای دینی، استخراج کلیدواژه های مرتبط با آن از قرآن و حدیث است. پژوهش کنونی کاری بنیادین در این راستاست که می تواند برای همه پژوهش های دینی حوزه امنیت سودمند باشد. از آن جا که بیانیه گام دوم بر اساس مبانی اسلامی تهیه شده، برای پرداختن به ابعاد آن، ابتدا با مطالعه چندین باره بیانیه، واژه های مهم و کلیدی، شناسایی شد. سپس واژگان معادل آن در آیات و روایات، شناسایی شده و در پایان، برخی از ابواب مرتبط با هر واژه در منابع حدیثی، معرّفی گردید. این مقاله به ارائه کلیدواژه های امنیتی بیانیه و تطبیق آن بر قرآن و حدیث می پردازد. کلیدواژه های سیاسی، فرهنگی – اجتماعی و اقتصادی هم در نوشتارهای جداگانه ای عرضه می شود. با این روش، همه واژگان کلیدی بیانیه، استخراج شده و با منابع اسلامی تطبیق می گردد تا راه را برای پژوهش های آینده هموار کند.