مریم بریحی نژاد

اسلام یک دین تمدنی و شهری است. بارزترین تأکید تاریخی بر شهری بودن اسلام، اقدام رسول خدا(ص) در نخستین سال هجرت برای پیاده کردن طرح جامع شهر یثرب بود. در حقیقت اسلام برای تحقیق اهداف اجتماعی و دینی خویش به شهر نیاز داشت. تاریخ اسلام سرشار است از مأموریت سکونت شهروندان و اقطاع اراضی و مرابطه (مرزبانی) در سرحدات کشور اسلامی که به تدریج به شهر تبدیل شدند. دو عاصمه عظیم اسلام بغداد و قرطبه اولی در شرق فتوحات اسلامی و دیگری در غرب آن به دلایل و شرایط سیاسی و امنیتی و اجتماعی به وجود آمدند و جزء مراکز مهم سیاسی اداری در جهان اسلام شدند. در قرن چهارم هجری این دو پایتخت عظیم از لحاظ فرهنکگ و تمدن به اوج شکوفایی خود رسیدند. وجود یکسری عوامل، زمینه ساز رشد و ترقی آنها در قرن چهارم بود. البته شباهت ها و تفاوت هایی در سیر رشد و پیشرفت آنان وجود داشت. ایجاد روحیه تاهل و تسامح و آزاد اندیشی، دستاوردهای علمی و فنی در تمدن اسلام را سبب شد و در بحث های اصلی علوم آن روز از قبیل حدیث، فقه، اصول، منطق، عرفان، فلسفه، ریاضیات، پزشکی، نجوم، شیمی، فیزیک و... نهضت نیرومند، ریشه دار و آینده نگر تحقیقات و ترجمه جریان داشت. بنابراین در هر دو پایتخت دانشمندان بسیاری در توسعه این علوم فعال بودند ونوآوری ها و دستاوردهای زیادی در علوم گوناگون از خود به جای گذاشتند.