احمد شفازاده

این مقاله درصدد بررسی نظریه هیرشی در کنترل اجتماعی از دیدگاه قرآن است. برای بررسی شباهت ها و تفاوت های دیدگاه قرآن با نظریه های هیرشی از روش تطبیقی استفاده شده است. تراویس هیرشی که از نظریه پردازان کنترل اجتماعی به شمار می آید، علت اصلی عدم کج روی و بزهکاری فرد را پیوندهای اجتماعی او دانسته و به نظر او، هم نوایی فرد با جامعه عامل اصلی کنترل اجتماعی و پرهیز از کج روی است. از منظر قرآن کریم نیز، شیوه های مقابله با کج روی، به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: کنترل فردی، کنترل اجتماعی، و کنترل قانونی. در این پژوهش، مقوله کنترل قانونی یا نظام مجازاتی اسلام، با موضوعاتی ازقبیل اهداف، ویژگی های مجازات اسلامی، کارآمدی قضات، و عوامل انتظامی بررسی شده است، همچنین، قرآن برای بازگرداندن کج رو از کج روی، استفاده از راهکارهای «جامعه پذیری دوباره»، «کنترل ارزشی»، و «کنترل عاطفی» را پیشنهاد کرده است. سرانجام، نکته مشترک دیدگاه قرآن و هیرشی این است که میزان دلبستگی و تعهدات خانوادگی، دین داری، تشکیل خ انواده و ن ظ ارت وال دی ن، و می زان حمای ت ع اطفی، اط لاعاتی و م ادی که فرد از دیگران دریافت می کند، به تقویت پیوند ف رد ب ا جامع ه کمک خواهند ک رد. دری افت حمایت و احساس وجود منابع حمایتی یا حمایت ادراک ش ده در تقویت دلبستگی ، تعهد، و باور در مورد ه نجارهای جامعه و مواظبت از همنشین در کاهش انحراف مؤثر خواهند بود.

اسلام دینی همه جانبه نگر است که تمام جنبه های فردی و اجتماعی زندگی انسان ها را در نظر دارد. قلمرو قواعد و آموزه های اسلامی متوقف بر امور فردی نیست. توجه به شئون اجتماعی از مهم ترین مسائل مورد توجه آیین اسلام است و از طرفی تئوری های کنترل اجتماعی معتقدند همه مردم پتانسیل گریز از قانون را دارند و جامعه مدرن فرصت های بسیاری برای فعالیت غیرقانونی فراهم آورده است. این پژوهش با روش توصیفی و با رویکرد تحلیلی - انتقادی، درصدد پاسخ به این پرسش است که چه انتقادهایی از دیدگاه احادیث بر نظریه اجتماعی هیرشی وجود دارد. ﻧﺘﺎیج ﻧﺸﺎن می دهد دین مبین اسلام، دربردارنده آموزه هایی است که عمل بر اساس آنها، کمال انسان و تحکیم جامعه انسانی را به دنبال خواهد داشت و در پرتو قوانین الهی می توان رشد و استحکام جامعه را به ارمغان آورد؛ ولی نظریه هیرشی یک تفکر غالب امریکایی است و با انتقادهایی همراه است. پژوهش هایی که تاکنون درباره کنترل اجتماعی انجام شده با نظریه هیرشی مورد بررسی قرار نگرفته است و توجه به آموزه های دینی و استخراج راهکارهای مناسب در خصوص کنترل اجتماعی از یافته های جدید این پژوهش به شمار می رود