جمال بوستان زر

تکرار رویکردهای گذشته در اجرا و ارزیابی برنامه های توسعه سبب شده است تا روند نتایج آن نیز تغییر نکند، با توجه به اینکه دامنه نوسان این روندها در محدوده اهداف برنامه قرار ندارد، حفظ آن دستاورد مطلوبی برای خط مشی گذاران و مجریان برنامه محسوب نمی شود. این وضعیت بیانگر آن است که بین اجرای برنامه های توسعه و ارزیابی آن ساختار بازخوردی مناسبی وجود ندارد و فرایند ارزیابی برنامه ها نتوانسته اند بازخوردهای مورد نیاز برای خط مشی گذاران را فراهم کنند تا اقدام های اصلاحی مبتنی بر آنها طرح ریزی شوند. با وجود اینکه ارزیابی برنامه های توسعه، بازخوردهایی را منتقل می کنند ولی این بازخوردها دقیق و به هنگام نیستند؛ از این رو ساختارهای بازخوردی اجرا و ارزیابی برنامه های توسعه، توجه بسیاری از صاحب نظران را به خود جلب کرده است. در مقاله حاضر تلاش شده با استفاده از رویکرد پویایی های سیستم، مدل پویای ارزیابی برنامه های توسعه طراحی شود. این مقاله یک پژوهش توسعه ای است که در آن از روش پژوهش آمیخته برای جمع آوری و تحلیل داده ها استفاده شده است. در این پژوهش از رویکرد کیفی برای شناسایی متغیرها و از رویکردهای کمی برای تحلیل رفتار آنها استفاده شده است. پس از شناسایی متغیرهای مدل و روابط آن ها، نمودار علّی -حلقوی مدل که مبتنی بر حلقه های بازخوردی مثبت بود طراحی شد؛ بر اساس مدل پیشنهادی در ارزیابی برنامه های توسعه باید نتایج، قابلیت ها و رابطه علت و معلولی آنها ارزیابی شود. برای اطمینان از اثربخشی مدل طراحی شده، مدل با استفاده از داده های واقعی شبیه-سازی شد. نتایج شبیه سازی نشان داد متغیرهای حکمرانی خوب به ویژه متغیرهای کیفیت مقررات گذاری و حاکمیت قانون عوامل کلیدی بهبود نتایج برنامه های توسعه هستند و تمرکز منابع بر بهبود آنها، عملکرد برنامه های توسعه را به سطح بالاتری ارتقاء می دهد.

تجربه حاصل از ارزیابی 5 برنامه توسعه نشان می دهد که مدل ها و روش های بکار گرفته شده از اثربخشی و کارآیی لازم برخوردار نبوده اند و نتوانسته اند بازخوردهای مناسب و به موقع را برای اجرای اثربخش برنامه جاری و تدوین برنامه بعدی در اختیار خط مشی گذاران قرار دهند. هرچند در نظام فعلی ارزیابی برنامه های توسعه بازخوردهای ارزیابی منتقل می شود ولی همه آن ها منتقل نمی شود و بازخوردهای ارائه شده نیز دقیق و به موقع نیستند. در سال های اخیر تحقیقات مربوط به ارزیابی خط مشی های عمومی و برقراری رابطه علی و ایجاد ساختارهای بازخوردی بین اجرا و ارزیابی خط مشی ها توجه صاحب نظران را به خود جلب کرده است. مقاله حاضر با استفاده از رویکرد پویایی های سیستم مدلی مبتنی بر حلقه های بازخورد برای ارزیابی برنامه های توسعه ارائه داده است. داده های پژوهش از طریق مصاحبه های اکتشافی با خبرگان جمع آوری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، تحلیل شدند. پس از شناسایی متغیرهای مدل و روابط آن ها، حلقه های بازخوردی طراحی شدند و با برقراری ارتباط بین این حلقه ها مدل ارزیابی برنامه های توسعه با استفاده از نمودار علی-حلقوی طراحی شد؛ مدل ارائه شده با ایجاد حلقه های بازخوردی مشخص بین مدیریت و رهبری برنامه، منابع، فرایندها و نتایج، به درک دقیق تر و صحیح تر علل عدم تحقق اهداف برنامه و ارائه راه حل های مناسب تر برای اجرای اثربخش فعالیت ها کمک می کند.