فریبا ترک بیات

بحث اهل ذمه به عنوان یکی از گروه های ساکن در جامعه، همواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. در دوران اول خلافت عباسیان، اهل ذمه به خصوص طبیبان و دانشمندان غیرمسلمان از جایگاه ویژه ای برخوردار شدند و نفوذشان بیشتر شد؛ بنابراین بررسی وضعیت و نقش اهل ذمه در دورهٔ خلافت عباسیان به ویژه در عصر طلایی این دوره، امری ضروری به نظر می رسد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی وضعیت اقتصادی یهودیان در دویست سال خلافت عباسی می پردازد. این مقاله کوششی است برای پاسخ به این سؤال که: تهاجم اقتصادی اهل کتاب بر مسلمانان و نفوذ آنان در کشورهای اسلامی چه تأثیری بر روند این وضعیت اقتصادی داشته است؟ یافته های پژوهشی حاکی از آن است که یهودیان در بخش های اقتصادی و مالی تمرکزیافته بودند و به همین علت آنان نیز مانند یک عنصر مستقل ظاهر شدند. آنان از دارایی خود درراه کسب نفوذ، اعمال قدرت، گمراه ساختن افکار عمومی و ایجاد تباهی در میان بندگان خدا بهره می گرفتند. همچنین یهودیان با صرف هزینه های هنگفت؛ معاهده ها، حمایت ها و امتیاز را از پادشاه یا امیر می خریدند. در بسیاری از مناطق، یهودیان تبدیل به مشاوران مورد اعتماد امیران می شدند و یهودیان به شاهزادگان نزدیک نمی شدند مگر به عنوان کارکنان خزانه. در ضمن روش غالب در این پژوهش، تاریخی - توصیفی است و گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای صورت گرفته است.