فرشاد میری

شهر تاریخی دره شهر در جنوب غرب استان ایلام واقع شده است که تاریخ ساخت آن به قرن دوم هجری برمی گردد. از مهم ترین یافته های باستان شناسی این شهر تزیینات گچبری آن است که به لحاظ زیبایی بصری، ترکیب بندی نقوش و کاربرد نقوش گیاهی و هندسی از نمونه های کم نظیر این هنر در صدر اسلام به حساب می آیند. این گچبری ها پلی ارتباطی در انتقال دستاوردهای هنری دوران ساسانی به دوران اسلامی به شمار می روند. هدف این مقاله شناخت و بررسی نقوش این گچبری ها و مقایسه تطبیقی آنها با نمونه های مسجدجامع نایین برای پاسخ گویی به این سؤالات است: نکات مشترک گچبری های این دو بنا کدام است؟ تأثیر گذاری و تأثیر پذیری نقوش گچبری های دره شهر و مسجدجامع نایین از هم چگونه بوده است؟ تقدم و تأخر ساخت این گچبری های نسبت به هم چگونه است؟ نتایج نشان می دهد اشتراکات زیادی بین گچبری های این دو در زمینه نقوش گیاهی و هندسی، ترکیب بندی نقوش و انواع گره ها وجود دارد. استفاده از پلاک های گچی با نقش مایه های گیاهی متأثر از هنر ساسانی در دره شهر و بهره گیری از کتیبه های گچی در مسجدجامع نائین نشان دهنده اینست که گچبری های دره شهر به لحاظ تاریخ ساخت قدیمی تر از نمونه های نایین هستند. سازندگان این گچبری ها با ریختن عناصر هنر ساسانی در قالب سنن اسلامی شیوه ای نو برای تزیینات گچبری بوجود آورده اند. روش تحقیق مقایسه توصیفی–تطبیقی است که بر پایه مطالعات کتابخانه ای انجام گرفته است. 

شهرستان رومشگان واقع در غرب استان لرستان، از مناطق تقریباً ناشناخته در باستان شناسی ایران است. با وجود این که در این منطقه آثار و استقرارهای متعددی از دوره اشکانی دیده می شود، اما تاکنون پژوهش و تحقیق هدفمندی در این رابطه انجام نشده است. یقیناً مطالعه و بررسی این استقرارها می تواند افق روشن تری از وضعیت مادی-فرهنگی منطقه و همچنین چگونگی تعاملات فرهنگی آن با مناطق همجوار بدست دهد. بدین منظور، در این مقاله یافته های سفالی اشکانی به دست آمده از بررسی محوطه های استقراری رومشگان مورد مطالعه، گونه شناسی، مقایسه و تحلیل قرار گرفته اند که در نتیجه، آن چهار نوع سفال معمولی، جلینگی، منقوش و لعاب دار شناسایی شد. مطالعه و مقایسه تطبیقی سفال ها نشان می دهد که فرهنگ مادی این منطقه طی دوره اشکانی، با وجود تأثیرپذیری از برخی ویژگی های بومی-محلی، در نهایت بخشی از گستره فرهنگی غرب کشور به شمار می رود. از دیگر نتایج تحقیق روشن شدن ارتباط فرهنگ سفالگری این منطقه با حوزه های فرهنگی همجوار مانند: جنوب غرب، شمال غرب و بین النهرین است.