محمدحسن زاهدی توچایی

در ارتباط با نزول سوره عادیات سبب نزول های متعددی نقل شده است که علاوه بر حوزه تفسیر در مباحث کلامی و تاریخی نیز اثر گذار است. علی رغم تحقیقات متعددی که در این زمینه انجام گرفته است اما استفاده بیشتر از مباحث تاریخی و قرائن مرتبط در رابطه با سبب نزول های این سوره همچنان مورد نیاز است. تحقیق حاضر با هدف بررسی بخشی از نقل های سبب نزول آیات آغازین این سوره درصدد است تا آن دسته از نقل هایی که با استعمال الفاظی صریح سبب نزول این آیات را مشخص می کند، با بهره گیری بیشتر از مباحث تاریخی مورد بررسی قرار دهد. مباحث تاریخی گویای آن است که برخی از نقل ها همچون نزول سوره عادیات برای جنگ بدر و یا برخی سریه های گسیل داشته شده به سوی بنی کنانه، مشتمل بر نکاتی است که با سیاق سوره سازگاری نداشته و نمی تواند به عنوان سبب نزول پذیرفته شود. همچنین برخی از نقل های ناظر به برخی شخصیت ها مانند نزول سوره عادیات در خصوص سریه ای به فرماندهی مسیب بن عمرو و منذر بن عمرو در راستای گزارش های تاریخی رسیده پیرامون آن اشخاص نمی باشد. در این بین تنها برخی از نقل ها مثل روایت نقل شده از امام صادق %، روایت ابوذر، گزارش شیخ مفید و گزارش ابن شهر آشوب در مورد نزول سوره عادیات در شأن علی %، به جهت سازگاری با مباحث تاریخی مورد پذیرش قرار گرفته و تحلیل تاریخی می تواند محدوده زمانی نزول آیات آغازین این سوره را بر اساس برخی از این نقل ها تا حدودی مشخص نماید.

نامه¬ای از حضرت علی¬بن¬الحسین (ع) به محمّدبن¬مسلم معروف به ابن¬شهاب زُهری در برخی منابع ذکر شده است. در این نامه زهری به جهت همکاری با دربار بنی¬امیه مورد سرزنش آن حضرت (ع) قرار گرفته است. معمولاً این نامه در تحلیل موضع¬گیری¬های سیاسی و اجتماعی امام سجّاد (ع) مورد استناد قرار می¬گیرد. از بررسی منابع و کتاب¬های متعدد چنین برمی¬آید که قدیم¬ترین منبع موجودی که این نامه را, البته بدون سند, نقل کرده کتاب تُحَف العُقول تألیف إبن شُعبه حَرّانی است. بررسی محتوایی نامه از عدم سازگاریِ تعابیر موجود در آن با سن، درجه انحراف و سطح علمی زهری در زمان امام سجّاد (ع) نشان دارد. بر اساس بررسی سندی و متنی، صدور این نامه از سوی امام سجّاد (ع) خطاب به زهری را نمی¬توان پذیرفت. از این رو، در نظر گرفتن فرضیاتی دیگر در این ارتباط, ضروری است.