غلامحسین زرگرنژاد

نظام قضایی در عصر قاجار تاریخ ملتی است که در چار چوب شرایط فرهنگی مشخصی شکل گرفته و ساختارهای سیاسی ،حقوقی ای که سنن، آداب،رسوم، و مراسم و مجموعه ی ارزش های آن ملت را بازتاب می نماید . وبه دلیل فقدان قوانین مدون از کاستی های بسیاری برخوردار بود بدلیل استبداد سلطنتی و روحیه خود سری،روحیه مقررات ستیزی و خود محوری، رابطه سالاری، و عدم عقلانیت در تصمیم گیری ها تداوم داشت. در پژوهش حاضر ضمن پرداختن به نظام قضایی ایران از دیدگاه سفرنامه نویسان اروپایی، مسئله را مدنظر قرار داده که آیا اصلاح نظام قضایی تابعی از تغییر در ساختار حقوقی بود یا ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه که با نهضت مشروطه که هدفش محدود ساختن سلطنت و محور خود کامگی و استقرار حاکمیت قانون که همواره نقش پر اهمیت و کلیدی در تحول و پیشرفت یا توسعه نیافتگی جوامع ایفا کرد ایجاد تحول بنیادی در ساختار اداری کشور و اجرایی کشور بود، تاثیر گذارترین رویداد نا موفق و ناکام گردید. در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از شیوه ی تحلیل محتوای منابع و مآخذ این دوره ضمن ارائه توصیف خصایص نظام قضایی دوران قاجار در سفرنامه های اروپایی ناتوانایی ها،نارسایی ها، ناهنجاری های ساختاری آن و نیز بررسی کوشش هایی که پس از استقرار مشروطیت برای اصلاح این نظام صورت گرفت،علل و عوامل عدم موفقیت این تلاش ها ریشه های تداوم دیوان سالاری ناهمگن عهد قاجار بازشناخته شود.

مطبوعات به عنوان یکی از ارکان اطلاع رسانی و یکی از مؤثرترین رسانه های گروهی نقش تعیین کننده ای در تحولات سیاسی، اجتماعی کشورها دارا هستند. در تاریخ معاصر کشور ما نیز مطبوعات از جایگاه برجسته ای برخوردارند و مطالعه تحولات مربوط به تاریخ معاصر کشور بدون در نظر گرفتن نقش مطبوعات ناقص خواهد بود. از جمله وقایعی که مطبوعات در ترویج مبانی و ویژگی های آن نقش فعالی داشتند وضعیت مدارس و تعلیم و تربیت دوره ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و تأثیر آن در ترقی و پیشرفت کشور و جلوگیری از عقب ماندگی کشور است. عقب ماندگی ایران دوره قاجار و ترقی و پیشرفت شتابان غرب بسیاری از روزنامه نگاران روشنفکر آن دوره را به دنبال پاسخ این سؤال کشاند که چه عواملی موجب عقب ماندگی ایران و توسعه غرب شده است. این نشریات همانند روزنامه های فارسی زبان، «حکمت» «ثریا» پرورش، چهره نما و کمال که به دلیل اختناق کشور ایران در مصر منتشر و به صورت مخفی وارد ایران می شدند توجه خود را به مؤلفه های فرهنگی توسعه معطوف و ایرانیان را به تأسیس و گسترش مدارس دعوت می کردند و نقش مهمی در بیداری ایرانیان داخل و خارج کشور داشتند. در این نوشتار نویسندگان برای نیل به مقصود و پاسخ به این سؤال مطالب روزنامه ها را مورد بررسی و تحلیل قرار داده اند.