مرتضی زمانی

در پژوهش حاضر که حاصل از طرح بررسی و بازنگری باستان شناسی دشت مریوان است، شواهد جالبی از آثار هزاره چهارم قبل ازمیلاد (مس سنگی جدید) مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت. پژوهش حاضر با توجه به گاه نگاری ارائه شده برای شمال بین النهرین و تطابق آن با گاه نگاری ارائه شده در گودین تپه انجام شده و دوره بندی های ارائه شده براساس تطابق شواهد سفالی با این دو حوزه فرهنگی ارائه شده است. دوره مس سنگی جدید براساس گاه نگاری شمال بین النهرین با واژه Late Chalcolithic و با نام اختصاری LC مشخص شده است که به پنج مرحله از LC1 تا LC5 طبقه بندی شده است. LC1 قدیمی ترین مرحله آن است که شاخص آن سفال های منقوشی است که طبق گاه نگاری گودین شامل مرحله گودین IX یا سنت سفالی سه گابی است و مرحله LC5، جدیدترین مرحله آن است که با مرحله گودین VI 1 یا فرهنگ سفالی اوروک جدید مشخص شده است. نکته جالب اینکه هیچ اثری از یکی از مراحل اوایل این دوره (گودین LC2-VII/VI3) مورد شناسایی قرار نگرفت و بیشتر محوطه ها مربوط به اواسط این دوره (گودین LC3, 4-VI2) هستند. هرچند که بازه زمانی پیشنهادی ما برای این دوره در مریوان تقریباً با بازه زمانی پیشنهادی برای دوره اوروک میانی برابر است، ولی شواهدی دال بر اوروکی بودن این آثار در بررسی به دست نیامد (به جز یک محوطه) و تفسیر ما از این آثار، استقرارهای کوچک و منطقه ای یکجانشین دوره مس سنگی جدید هستند. تنها در اواخر این هزاره است که شاهد تأثیرات واقعی فرهنگی بین النهرینی در منطقه هستیم که نمونه بارز آن تپه ره شه (Rasha) است که نمونه های جالبی از سفال های لبه واریخته نوع اوروک جدید از آن به دست آمده است. با نگاهی به ابعاد و اندازه این تپه می توان این فرض را محتمل دانست که این محوطه همزمان با دوره اوروک در بین النهرین نقش یک استقرار مرکزی در دشت مریوان را ایفا کرده و مابقی محوطه های هزاره چهارم قبل ازمیلاد در دشت مریوان غالباً استقرارهای کوچک این دوره بوده اند.

نخستین فصل بررسی های باستان شناسی دشت مریوان توسط دانشگاه بوعلی همدان منجر به شناسایی آثار و محوطه های پیش ازتاریخ زیادی از دوره های پارینه سنگی میانی، فراپارینه سنگی، نوسنگی بی سفال و مس سنگی میانی گردید. نکته جالب درمورد توالی آثار شناسایی شده بررسی های مذکور، وجود یک وقفه نسبتاً طولانی بین محوطه های دوره نوسنگی قدیم تا دوره مس سنگی میانی است. خوشبختانه در بررسی های اخیر انجام گرفته توسط نگارندگان که با مجوز شماره 97102520 از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد1، محوطه ایی با نام تپه قاله زیوا در مریوان شناسایی گردید. این تپه در غرب ایران، استان کردستان و در شهرستان مریوان به شکل یک برجستگی کوچک در 1500 متری جنوب غربی روستای شارانی، بخش مرکزی شهرستان مریوان و در میان یک دشت میان کوهی، مجاورت چشمه ای در 100متری شرق جاده آسفالته روستای شارانی واقع شده است. این تپه شواهد جالبی از سفال های دوره نوسنگی جدید؟ و مس سنگی قدیم (سفال جی) و میانی را دربر دارد. پیدا شدن این گونه های سفالی در دشت مریوان می تواند بسیار موردتوجه بوده و مریوان نیز به مناطق تحت تأثیر این فرهنگ سفالی اضافه گردد. همچنین به دست آمدن چند قطعه سفال شبیه به سفال های گونه سراب جدید و متعلق به دوره نوسنگی جدید؟ و نیز سفال های دالمایی مربوط به فاز اولیه مس سنگی میانی نشان از توالی کامل این محوطه از اواخر هزاره ششم و اوایل هزاره پنجم ق.م. است که آن را به مناسب ترین گزینه برای پر کردن وقفه فرهنگی توالی اواخر دوره نوسنگی و اوایل مس سنگی دشت مریوان تبدیل کرده است. بنابراین آن گونه که از شواهد سفالی مشخص است، تپه قاله زیوا ازجمله تپه های پیش ازتاریخِ نه تنها مریوان، بلکه کل منطقه است که شواهد هر سه دوره نوسنگی جدید؟، مس سنگی قدیم و فاز ابتدایی دوره مس سنگی میانی را دارا است و لایه نگاری آن می تواند بسیاری از ابهامات گاه نگاری اواخر دوره نوسنگی و اوایل مس سنگی منطقه را پاسخگو باشد.