میثم بشیری لحاقی

سیاست همسایگی مناسب و به دنبال آن ایجاد همگرایی منطقه ای بر اساس مدل و الگوی بومی و منطقه ای، همواره برای جمهوری اسلامی ایران امری مهم بوده که با گذشت زمان اهمیتی مضاعف یافته تا جایی که امروز به عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت سیزدهم تعیین شده است. سؤال این است که «الگوی بومی سیاست همسایگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چیست؟». حاصل این تحقیق ارائه الگوی سه بُعدی در ابعاد مفاهمه، معامله و مقابله، مبتنی بر تعاملات جمهوری اسلامی ایران با همسایگان است. این پژوهش همچنین جهت ارتقای روابط با همسایگان در سطوح مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی، توصیه ها و راهکارهایی را به دستگاه سیاست خارجی کشور پیشنهاد نموده است. برای گردآوری داده های این پژوهش از روش اسنادی و مصاحبه عمیق با نخبگان دانشگاهی و اجرایی سیاست خارجی کشور و برای تحلیل داده ها نیز از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

همگرایی منطقه ای به عنوان راهی برای همکاری کشورهای یک منطقه، کاهش منازعات و دستیابی به صلح پس از پایان جنگ جهانی و با جامعه زغال و فولاد اروپا به عرصه سیاست وارد و در ادامه نیز به عنوان الگویی موفق برای همکاری در سایر مناطق جهان مورد استفاده قرار گرفته است. به دنبال آن با توسعه روابط و اهمیت روز افزون همکاری، نظریات مختلفی در تبیین مؤلفه ها و اصول همگرایی منطقه ای مطرح گردید. هرچند این نظریات در برخی مناطق کاربرد موفقی داشته اند اما در منطقه غرب آسیا همچنان چالش های مهمی در مسیر همکاری و همگرایی منطقه ای وجود دارد؛ تا جایی که برخی این منطقه را استثنا در همگرایی می دانند. پژوهش حاضر در پاسخ به این سؤال که چگونه می توان از نظریات همگرایی در منطقه جغرافیایی ایران و همسایگانش بهره برد و چه مدلی برای تبیین این همگرایی مناسب است اقدام به طراحی مدلی سه وجهی در دسته بندی روابط ایران با کشورهای همسایه در حوزه های مفاهمه، معامله و مقابله نموده است. این پژوهش تلاش دارد تا با به کار گیری نظریات موجود ضمن ارائه این مدل، ویژگی های هر حوزه را تبیین و مدلی بومی برای همگرایی ایران با همسایگانش ارائه نماید.