شهلا فرقدانی

مقاله حاضر می کوشد به معرفی نسخه خطی که گزیده ای از عرفات العاشقین نوشته تقی اوحدی است و در کتابخانه جان ریلندز دانشگاه منچستر نگهداری می شود، بپردازد.این نسخه با وجود اهمیت در مطالعات تاریخ ادبیات و نقد ادبی، سال ها دست نخورده باقی مانده است. اگرچه نام نسخه مذکور در برخی فهارس ذکر شده، هویت گردآورنده و ماهیت متن آن تاکنون ناشناخته بود. نگارنده توفیق یافت برای نخستین بار، مؤلف کاتب ناشناخته این مجموعه را شناسایی کند و از مطاوی اثر آگاهی دقیق پیدا نماید. این گزیده با عنوان «انتخاب تذکره تقی اوحدی» توسط خان آرزو و با دست خط خود وی نوشته شده است که در آن گلچینی از اشعار عرفات و شرح احوال تعدادی از شاعران را آورده است. در مقاله حاضر، نخست به معرفی و پیشینه تاریخی نسخه و سپس به تحلیل ارزش و اهمیت آن و افق های نایافته ای که از تعامل تذکره نویسان با تذکره عرفات و تأثیر آن در فرآیند شکل گیری تذکره های پس از خود فراروی ما می گشاید، پرداخته می شود.    

سراج الدین علی خان آرزو یکی از برجسته ترین ادبای شبه قاره است که نزدیک به سی و شش کتاب و رساله در زمینه ی تحقیقات ادب فارسی تالیف کرده و دیدگاه های نوینی را در حوزه های مختلف سبک شناسی، زبان شناسی، بلاغت، نقد ادبی، تذکره نویسی و ... مطرح کرده است. یکی از آثار مهم او تذکره ی مجمع النفائس است. این اثر به رغم اهمیتی که در زمینه ی نقد ادبی دارد، چنانکه باید مورد توجه جدی محققان و منتقدان ادبی قرار نگرفته است. اگرچه دیدگاه های انتقادی خان آرزو در زمینه ی نقد شعر دراین تذکره، اغلب پراکنده و نا منسجم است؛ اما می توان آن ها را در قالب دیدگاه های مشخص طبقه بندی کرد و از این راه رویکرد انتقادی او را در مقوله ی نقد شعر باز شناخت. در این مقاله کوشش شده است با مطالعه ی دقیق تذکره ی مجمع النفائس و مقایسه با دیگر آثار خان آرزو ،آرای انتقادی او را در زمینه های مختلف نقد شعر مورد بررسی، تحلیل و طبقه بندی قرار دهد تا از این رهگذر زمینه ی تحقیقات گسترده تر در تحلیل و نقد آرای خان آرزو در موضوعات مختلف ادبی را فراهم کند.