مرضیه موغلی

در عصری که شهرنشینی سریع و افزایش مخاطرات طبیعی ویژگی های اصلی آن هستند، ارزیابی آسیب پذیری شهرها، به ویژه شهرهای کوچک، در برابر زلزله از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پژوهش با تمرکز بر شهر جویم، به عنوان نماینده ای از شهرهای کوچک در ایران، به بررسی جامع آسیب پذیری این شهر در برابر زلزله پرداخته است. شهرهای کوچک به دلیل نبود زیرساخت های قوی و برنامه ریزی جامع، در برابر رویدادهای لرزه ای به شدت آسیب پذیر هستند. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و در دسته پژوهش های کاربردی قرار می گیرد. به منظور دستیابی به اهداف پس از شناسایی 17 معیار از بررسی ادبیات، توسط 19 خبره و متخصصان امر وزن دهی انجام گردید و با در نهایت با استفاده از روش وزن دهی سوارا (SWARA) و همپوشانی الگوریتم گاما فازی (FUZZY) در نرم افزار ARC GIS نقشه پهنه بندی آسیب پذیری حاصل شد تا درک عمیقی از میزان آسیب پذیری شهر به دست آید. یافته ها نشان می دهد که معیار تراکم جمعیت با وزن نسبی 0679/0 بیشترین تأثیر را در آسیب پذیری داشته است و پس از آن بناهای غیرمقاوم (0658/0) و نسبت بزرگ سالان (0648/0) از عوامل اصلی آسیب پذیری در شهر جویم هستند. 29 درصد شهر دز سطح آسیب پذیری زیاد قرار داشته و ناپایداری نسبی شهر را نمایان می کند، بعد وضعیت مناسب تری دارد اما بعد زیست محیطی با 27 درصد آسیب پذیری در سطح بسیار زیاد و بعد اقتصادی با سهم مشابه (32 درصد)، وضعیت نگران کننده ای دارند. بعد کالبدی نیز با وجود رعایت نسبی اصول فنی، بهبود زیرساخت ها را می طلبد. این نتایج نشان دهنده نیاز به برنامه های جامع کاهش خطر و تقویت تاب آوری در ابعاد زیست محیطی و اقتصادی است.

امروزه علی رغم پیشرفت های علمی بشر پدیده های طبیعی به طور کامل بر انسان ها شناخته نشده. سکونت گاه های انسانی همواره مورد تهدید این عوارض ژئومورفولوژیک بوده است.ایران در یکی از زلزله خیزترین نقاط جهان قرار گرفته و لازم است که همواره اقداماتی جهت مقابله و برخوردی منطقی در به حداقل رساندن ابعاد فاجعه آمیز چنین رخدادی صورت گیرد. منطق شهری و به ویژه بافت های فرسوده نیز مستثنی نبوده و همواره سرنوشت و فرجام آن ها در پس هر حادثه طبیعی و غیر طبیعی، در معرض فاجعه هایی جبران نا پذیر می باشد.در شهر تراکم جمعیت و ثروت مساله اصلی را تشکیل می دهد و به عنوان مراکز تجمع سرمایه مادی و انسانی در زمان جنگ به هدفی عمده برای دشمن تبدیل می شوند که حمله به آنها خسارات فراوانی را پدید می آورد و بدون تردید کشتار انسان ها مهمترین معلول جنگ شهرهاست. هدف قرار گرفتن شهرها و آسیب رسانی به زیرساخت های شهری به منظور تضعیف روحیه و وارد آوردن صدمات اقتصادی و از هم گسیختگی نظام اجتماعی انجام می گیرد از سویی دیگر شهروندان یک کشور را افرادی تشکیل می دهند که نمی توان همه آنها را نیروی جنگی فعال به حساب آورد مانند کودکان، نوجوانان، زنان و افراد مسن . آسیب های ناشی از حمله به زیرساخت ها همواره علاوه بر غافل گیری مسئولان، هزینه های زیادی را تحمیل کرده و برای تبدیل شدن به انواع دیگر آسیب ها اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را دارا می باشد . در مناطق شهری، صدمات جنگی شامل ترکیبی از ویرانه های کالبدی و اختلال در عملکرد عناصر شهری است. انهدام سازه ها و ساختمان ها، شبکه راه ها و دسترسی ها، تاسیسات اساسی مخازن آب، نیروگاه ها، خطوط ارتباطی تلفن، برق، آب و گاز و ... از آن جمله هستند بنابراین برنامه ریزی کارآمد در زمینه امنیت شهری براساس رویکرد پدافندغیرعامل، هنگام وقوع بحران های انسانی و طبیعی در شهرها می تواند تلفات جانی و مالی را به حداقل برسااند .