فرزاد پورسعید

پرسش اصلی مقاله این است که گفتمان مبنایی خوب و متناسب حکم رانی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران که با کمترین هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب می تواند امنیت را در این سیستم برقرار کند، کدام است؟ نویسنده در پاسخ، بر آن است که از میان چهار گفتمان «هویت مبنا»، «پیشرفت مبنا»، «قدرت مبنا» و «امنیت مبنا»، گفتمان مبنایی و محوری مناسب برای جمهوری اسلامی ایران، گفتمان «هویت مبنا» یا هویت پایه است. این فرضیه یا گزاره محوری مقاله بدین معناست که تعقیب پیشرفت، تجهیز به قدرت و امنیتی ساختن، تنها در پرتو تکوین هویت و هویت باوری است که می تواند بیشینه امنیت را در جمهوری اسلامی ایران با کمینه هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب به ارمغان آورد و البته این مهم در گرو آن است که هویت به نحو اولی برگرفته شود نه به نحو ثانوی، یعنی هویت در خدمت قدرت، امنیت و پیشرفت نباشد و بر آن ها اولویت یابد. در این برداشت، دوری از آرمان های انقلاب اسلامی ایران یا به تعبیری، سکولارشدن به همین معناست، یعنی وضعیتی که در آن، هویت در خدمت قدرت، امنیت و پیشرفت قرار گیرد یا به لحاظ اهمیت، شأن و منزلتی ثانوی پیدا کند. در این صورت است که حتی امنیت نیز وضعیتی شکننده و متزلزل خواهد داشت و پایدار نخواهد بود.

رساله «راه نجات» در سال ۱۲۸۶ ش، یعنی یک سال پس از انقلاب مشروطیت توسط مرتضی قلی خان هدایت ملقب به صنیع الدوله نوشته شده است. در آن دوران ایران دارای ارتش منظم و ملی نبود. وظیفه حفظ و حراست ارضی و مرزی کشور به وسیله افراد و تفنگ داران عشایر و اقوام مرزی انجام می شد. نیروی نظامی و مسلح برای تأمین امنیت راه های داخلی وجود نداشت و تجار نمی توانستند کالاهای خود را از شهری به شهر دیگر با امنیت جابه جا کنند. راه های ارتباطی بین ولایات و شهرهای کشور نیز وجود نداشت. مردم ایران در آن زمان بی سواد بودند و فقط ۲ درصد مردم سواد خواندن و نوشتن داشتند. تعداد افرادی که تحصیلات دانشگاهی را در غرب گذرانده بودند، به یک صد تن نمی رسید. در آن شرایط، رساله راه نجات کوششی بود از سوی صنیع الدوله برای تبیین مهم ترین مسئله آن زمان ایران که به زعم وی، مسئله امنیت بود. نوشتار حاضر به تبیین مفهوم امنیت از منظر یکی از رجال عصر مشروطه و از طریق بازخوانی رساله راه نجات می پردازد. این بازخوانی، بخشی از تاریخ مفهوم امنیت در ذهن و ضمیر ایرانیان را نیز بازنمایی می کند

مقاله حاضر به بررسی «مفهوم و ماهیت امنیت » در جمهوری اسلامی ایران م یپردازد و برای این منظور از اندیشه های بنیا نگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی)ره(، و متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بهره م یبرد. تعریف این هدف و تعیین شیوه دستیابی به آن نشا ندهنده این مفروض مهم است که جمهوری اسلامی تلقی خاصی از مفهوم امنیت و ماهیت آن دارد که لزوماً با برداشت های موجود در سایر نظام های سیاسی دنیا منطبق نیست. این مفروض، خود برخاسته از مفروض مهم دیگری است که بر اساس آن، هر نظام سیاسی به واسطه ایده تشکی لدهنده و نحوه شک لگیری اش، تلقی و برداشتی ویژه از مفهوم و ماهیت امنیت دارد که می تواند منحصر به فرد باشد و آن را از نظام های سیاسی دیگر متمایز کند. بنابراین، نگارنده در چارچوب متون پی شگفته و در پاسخ به پرسش اصلی مقاله، معتقد است «امنیت در جمهوری اسلامی ایران در برابر برداشت رایج و کلاسیک از امنیت در سایر نظام های سیاسی دنیا که امنیت را به قدرت تحویل م یکنند، ماهیتی عدال تبنیان دارد؛ از این رو، متناسب با مبنا و فلسفه وجودی نظام، امنیت در جمهوری اسلامی ایران، مفهومی است فرهنگ ی عقیدتی، جهانی، پایدار، بسط محور و جامع الابعاد .