تحلیلی بر الگوی فضایی توزیع و پراکندگی واحدهای خدماتی فرا محله ای در شهر با استفاده از قابلیت های تحلیل فضایی و آمار فضایی در محیط ArcGIS (مطالعه موردی: واحدهای داروخانه شهر اردبیل)
آرشیو
چکیده
زمینه و هدف: توزیع فضایی خدمات و امکانات شهری، به ویژه در حوزه بهداشت و سلامت، از موضوعات کلیدی در برنامه ریزی شهری است. داروخانه ها به عنوان واحدهایی با نقش مهم در تأمین دارو و خدمات سلامت، باید از نظر مکانی به گونه ای توزیع شوند که عدالت فضایی و دسترسی عادلانه برای همه شهروندان فراهم شود. ازاین رو، ارزیابی کیفی و کمی کاربری ها در ساختار فضایی شهر و بررسی تناسب مکانی آن ها در پهنه های مشخص، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شهر اردبیل در سال های اخیر با رشد سریع جمعیت و توسعه فیزیکی روبه رو بوده است که این موضوع، لزوم گسترش و توزیع مناسب خدمات دارویی را دوچندان کرده است. هدف این پژوهش بررسی الگوی پراکنش، وضعیت توزیع و جایگزینی فضایی داروخانه ها در سطح نواحی شهر اردبیل با استفاده از قابلیت ها و ابزارهای مربوطه در ArcGIS می باشد. روش شناسی: این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و داده های مورد نیاز از طریق روش های اسنادی و میدانی گردآوری شده اند. جامعه آماری شامل کلیه داروخانه های فعال در سطح شهر اردبیل است. با توجه به عملکرد فرامحله ای داروخانه ها، تحلیل ها در مقیاس نواحی شهری انجام گرفته است. برای بررسی الگوی فضایی توزیع و پراکندگی داروخانه ها، از چندین قابلیت تحلیلی در محیط ArcGIS استفاده شده است؛ از جمله تحلیل لکه های داغ (Getis-Ord Gi) برای شناسایی خوشه های معنادار آماری*، شاخص خودهمبستگی فضایی موران (Moran’s I) برای سنجش میزان وابستگی مکانی، و تحلیل میانگین نزدیک ترین همسایگی برای تشخیص نوع الگوی خوشه ای یا پراکنده در توزیع مکانی داروخانه ها. داده های مکانی با استفاده از GPS برداشت و از طریق Google Earth به محیط ArcGIS منتقل شده اند. ترکیب هم زمان این ابزارهای تحلیلی همراه با دقت بالای داده های مکانی، نوآوری اصلی این پژوهش در مقایسه با مطالعات پیشین به شمار می رود. یافته ها و نتیجه گیری: به لحاظ تعداد، ناحیه ۲-۱ با ۵۷ داروخانه به عنوان کانون اصلی تجمع داروخانه ها در اردبیل شناخته می شود، درحالی که نواحی ۲-۳، ۲-۴ و ۱-۵ هر یک تنها دارای یک داروخانه هستند. نتایج تحلیل لکه های داغ (Hot Spot) نشان دهنده مقادیر بالای Z و موقعیت لکه داغ در ناحیه ۲-۱ با سطح اطمینان ۹۹٪ است، درحالی که سایر نواحی چنین وضعیتی ندارند. شاخص موران (0.0808) نشان دهنده پراکنش تصادفی داروخانه ها در سطح نواحی شهر است. با این حال، نسبت میانگین نزدیک ترین همسایگی (0.49) گویای الگوی خوشه ای در توزیع فضایی داروخانه ها در سطح شهر اردبیل است. نتایج پژوهش نشان می دهد توزیع داروخانه ها در اردبیل از تمرکز فضایی در برخی نواحی، به ویژه ناحیه ۲-۱، برخوردار است که منجر به نابرابری در دسترسی شده است. نواحی مرکزی به دلیل نزدیکی به مراکز درمانی، خدمات بیشتری ارائه می دهند، درحالی که مناطق حاشیه ای با کمبود مواجه اند. الگوی خوشه ای پراکنش داروخانه ها، کارایی خدمات را در برخی نقاط افزایش داده، اما عدالت فضایی را کاهش داده است. این پژوهش بر لزوم بازنگری در سیاست گذاری مکانی داروخانه ها و توزیع متعادل تر آن ها برای بهبود دسترسی و افزایش کارایی نظام سلامت شهری تأکید دارد.An analysis of the spatial pattern of distribution and dispersion of extraneous service units in the city using spatial analysis and spatial statistics capabilities in the ArcGIS environment (Case study: pharmacy units in the city of Ardabil)
Background and Objective: The spatial distribution of urban services and facilities, particularly in the field of health and healthcare, is a key issue in urban planning. Pharmacies, as critical units for providing medications and health services, must be spatially distributed in a way that ensures spatial justice and equitable access for all citizens. Therefore, both qualitative and quantitative assessments of land use within the city’s spatial structure and their locational suitability across defined zones are of great importance. In recent years, Ardabil has experienced rapid population growth and physical expansion, intensifying the need for the development and equitable distribution of pharmaceutical services. The aim of this study is to examine the pattern of distribution, spatial dispersion, and location allocation of pharmacies across the districts of Ardabil city using the capabilities and tools of ArcGIS. Methodology: This research is descriptive-analytical in nature and the required data were collected through documentary and field methods. The statistical population includes all active pharmacies in the city of Ardabil. Considering the trans-neighborhood operation of pharmacies, the analyses were conducted at the scale of urban areas. To examine the spatial pattern of distribution and dispersion of pharmacies, several analytical capabilities were used in the ArcGIS environment; including hot spot analysis (Getis-Ord Gi) to identify statistically significant clusters*, Moran's spatial autocorrelation index (Moran's I) to measure the degree of spatial dependence, and nearest neighbor mean analysis to identify the type of cluster or dispersed pattern in the spatial distribution of pharmacies. Spatial data were collected using GPS and transferred to the ArcGIS environment via Google Earth. The simultaneous combination of these analytical tools along with the high accuracy of spatial data is the main innovation of this research compared to previous studies. Results and Findings: In terms of quantity, District 2-1, with 57 pharmacies, represents the main concentration center of pharmacies in Ardabil, whereas Districts 2-3, 2-4, and 1-5 each have only one pharmacy. The results of Hot Spot analysis indicated high Z-values and a significant hot spot in District 2-1 with a 99% confidence level, while other districts did not exhibit similar patterns. The Moran’s I index (0.0808) suggests a random distribution pattern of pharmacies across the city districts. However, the average nearest neighbor ratio (0.49) indicates a clustered pattern in the spatial distribution of pharmacies within Ardabil. The study reveals a spatial concentration of pharmacies in certain districts of Ardabil, particularly in District 2-1, leading to unequal access across the city. Central districts benefit from better service coverage due to their proximity to healthcare centers, while peripheral areas face shortages. Although this clustering improves efficiency in some areas, it undermines spatial equity. The research highlights the need to revise location policies for pharmacies and calls for a more balanced distribution to enhance access, improve service efficiency, and promote equity in the urban health system.
تبلیغات
