تفسیر حیات انسانی و نقد عقل مدرن از منظر نیچه و اقبال لاهوری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
نیچه خرد را شرط لازم و نه کافی برای حیات انسانی می دانست؛ اما به اندیشمندی خردستیز شهرت یافت. اقبال لاهوری نیز با نقد عقلانیت مدرن غربی در پی بازسازی فکر دینی در اسلام بود. فهم چیستی و صورت بندی نقد این دو اندیشمند بر عقلانیت مدرن و چگونگی تفسیر آنها از جهان و حیات انسانی، مسئله محوری این مقاله است. نیچه می کوشد با اجتناب از مطلق نگری، کارکرد عقل را محدود و مشخص نموده و درعین حال آن را از سلطه ایدئولوژیک برهاند و سپس در کنار غریزه و احساس بنشاند. اقبال نیز در اشعار و نوشته هایش با نقد عقل فلسفی، بر تجربه و شهود تأکید می کند. نیچه جهان را فاقد معنا می داند و بر شور زندگی و پررنگ کردن جنبه های دیونیزوسی آن تأکید دارد و با اذعان به مرگ خدا هرگونه نظام سازی دینی و اخلاقی را منتفی می سازد. اما اقبال عقل را نعمت الهی دانسته و قصد دارد بر پایه نظام اندیشه ای دینی منسجم و متشکل از منابع سه گانه شناخت؛ یعنی طبیعت، تاریخ و تجربه، جهان را تفسیر کرده و معنای زندگی را دریابد و بدین ترتیب به هر دو بعد آپولونی و دیونیزوسی جهان و حیات انسانی توأمان توجه دارد. در این مقاله سعی شد با بررسی شبکه معنایی هر متفکر وجوه اشتراک و افتراق اندیشه آنان در مورد تفسیر حیات انسانی مشخص گردد. یافته ها حاکی ست که مهمترین ویژگی اندیشه ی نیچه و اقبال وجه انتقادی و سنت شکنی آنهاست. آنها عقل انسان را به تنهایی قادر به فهم صیرورت هستی نمی دانند و برای تفسیر جهان نیاز به پیوند انسان با حیات را لازم و بیشترین سطح آگاهی و اندیشه ورزی فیلسوفان را ناشی از غرایز نهانی آنها می دانند. البته اقبال چه در نقد مدرنیته و فرهنگ یونانی و چه در ناکافی دانستن عقل انسانی برای فهم جهان و حیات انسانی با نیچه اشتراک عقیده دارد، ولی برای غرایز انسانی جایگاهی بسان نیچه قائل نیست. در این پژوهش نگارنده قصد دارد با روش هرمنوتیک قصد گرا و مؤلف محور کوئنتین اسکینر و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای به بررسی دیدگاه متفکران مذکور بپردازد، کاری که تاکنون انجام نشده است.Interpretation of Human Life and Critique of Modern Reason from the Perspective of Nietzsche and Iqbal Lahori
Nietzsche considered reason a necessary but not sufficient condition for human life, yet he became known as an anti-rationalist thinker. Iqbal Lahori, too, in criticizing Western modern rationality, sought to reconstruct religious thought in Islam. Understanding the nature and formulation of these two thinkers' critique of modern rationality and their interpretation of the world and human life is the central issue of this article. Nietzsche attempts to avoid absolutism, limit and specify the function of reason, and simultaneously liberate it from ideological domination, then place it alongside instinct and emotion. Iqbal, in his poems and writings, also emphasizes experience and intuition while critiquing philosophical reason. Nietzsche sees the world as meaningless and emphasizes the passion for life and the Dionysian aspects of it. By acknowledging the death of God, he negates any religious and moral system-building. However, Iqbal considers reason a divine blessing and intends to interpret the world and understand the meaning of life based on a coherent religious thought system composed of three sources of knowledge: nature, history, and experience. Thus, he pays attention to both Apollonian and Dionysian aspects of the world and human life simultaneously.This article attempts to identify the commonalities and differences in their thoughts regarding the interpretation of human life by examining the semantic network of each thinker. The findings suggest that the most important feature of Nietzsche and Iqbal's thought is their critical and tradition-breaking aspect. They do not consider human reason alone capable of understanding the becoming of existence and deem it necessary to connect humans with life to interpret the world. They attribute the highest level of awareness and philosophizing of philosophers to their hidden instincts. Of course, Iqbal agrees with Nietzsche both in criticizing modernity and Greek culture and in considering human reason insufficient for understanding the world and human life. However, he does not attribute the same status to human instincts as Nietzsche does. In this research, the author intends to examine the views of these thinkers using Quentin Skinner's intentionalist and author-centered hermeneutic method and collecting information through library research, a task that has not been done before.
تبلیغات
