اویم ایوک؛ کهن ترین فرهنگ ایرانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

به نظر می رسد که فرهنگ نویسی سابقه ای نسبتاً دیرینه در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران داشته است. وجود دو فرهنگ اویم ایوک و فرهنگ پهلویگ به زبان اوستایی و پهلوی بیانگر آن است که این فن در عهد ساسانی به مراحلی از تکامل دست یافته بود. اگرچه احتمالاً تدوین نهایی این فرهنگ ها در سده های سوم و چهارم هجری صورت گرفته است، با وجود این سرچشمه های نخستین این دانش به دوره های کهن تری بازمی گردد. فرهنگ اویم حاوی لغات و جمله های اوستایی و ترجمه آن ها به فارسی میانه است. این فرهنگ در شکل امروزی آن شامل یک مقدمه و 27 فصل است که محتوای هر فصل غالباً بر اساس موضوع آن مرتب شده و بنابراین به نظر می رسد که مؤلف از این شیوه فرهنگ نویسی آگاه بوده است. موضوع برخی فصل های این فرهنگ عبارت است از: عدد و قید، جنس و شمار برای اسم و صفت و فعل، ضمایر ربطی، و اندازه گیری زمان. افزون بر این، فرهنگ اویم از جهت احتوای بر پاره ای اصطلاحات زبان شناسی و لغاتی که در اوستای دوره ساسانی رایج بوده و امروزه در دست نیستند، از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف نگارنده از نگارش این مقاله بررسی شیوه های فرهنگ نویسی بر اساس این فرهنگ است.