گشت گذاری در روزنامه‌های 30سال قبل
حوزه‌های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
ظهر یکی از همین روزهای بهاری بود که فرهاد بهبهانی، نویسنده کتاب در میهمانی حاجی آقا به دفتر شهروند آمد. هدیه‌ای گرانبها برایمان آورده بود؛ چندین مجلد از روزنامه‌های سال‌های اول انقلاب. کیهان، اطلاعات، جمهوری اسلامی و... بهبهانی که رفت، به سمت روزنامه‌ها هجوم بردیم و هر کدام مجلدی را برداشتیم و با اشتیاق ورق زدیم. صحنه جالبی بود، اکبر منتجبی تیتری را با صدای بلند می‌خواند، فرید مدرسی عکسی را نشان می‌داد و محمد طاهری انگشت بر مقاله‌ای می‌گذاشت. هدیه پرارزش فرهاد بهبهانی اما ایده‌ای به ما بخشید.
حیف‌مان آمد که در بازخوانی نشریات آن سال‌ها تنها باشیم. پس در سی‌سالگی انقلاب، ما نیز هر هفته روایتگر روزهایی چنین در سی‌سال قبل خواهیم بود. روزنامه‌ها را می‌خوانیم و آنچه خوانده‌ایم را در اینجا با شما قسمت می‌کنیم. نقطه آغاز ما اردیبهشت 1358 است؛ روزهایی که انقلاب، مرحله تثبیت را می‌گذراند، روزهایی که صفحه اول روزنامه‌ها پر از تیتر است، تیترهایی که هر یک یادآور خاطره‌ای است و یادبودی. در سفر به سی سال قبل با ما باشید.
نیمه اول اردیبهشت‌ماه 1358، روزهای محاکمه و تیرباران سران ارتش و مسوولان رژیم شاه است و در صفحه اول روزنامه‌های کیهان و اطلاعات عکس تیرباران شده آنها خودنمایی می‌کند. روزهای بهاری سی‌سال قبل، روزهای ترور سپهبد قرنی و استاد مرتضی مطهری است و حزن و اندوه را می‌توان در لابه‌لای بیانیه‌ها و گفته‌ها نشانه‌ای یافت. آن روزها کشتار و درگیری‌ها در شهر کردنشین نقده که در مراسم افتتاحیه حزب دموکرات کردستان آغاز شد و چندین روز رعب و هراس را بر شهر حکمفرما کرده بود و البته اتفاقاتی مهم در روزهایی که می‌توان هر لحظه آن را آبستن رویدادی تصور کرد، با واکنش مراجع تقلید و مسوولان روبه‌رو شده بود.
منازعه کریم سنجابی و ابراهیم یزدی
اما روز دوشنبه 10 اردیبهشت‌ماه روزنامه کیهان و همچنین اطلاعات متن سخنان احمد سلامتیان، معاون وزارت قبلی خارجه را درباره دلایل استعفای کریم سنجابی، اولین وزیر خارجه دولت موقت منتشر کرده است. در متن خبر روزنامه اطلاعات آمده است: «با وجود ادامه سکوت دکتر کریم سنجابی وزیر خارجه مستعفی دولت موقت که باعث شده علل استعفای او همچنان در پرده ابهام بماند، معاون وی، احمد سلامتیان مسائل ناگفته‌ای را در این‌باره فاش کرد و گفت که مداخلات دکتر یزدی در امور مربوط به وزارت خارجه، باعث استعفای دکتر کریم سنجابی شده است.
احمد سلامتیان که با انتصاب دکتر ابراهیم یزدی به وزارت امور خارجه از مقام معاونت کناره‌گیری کرد، همچنین پیرامون مکاتبات شهریار روحانی و دکتر یزدی درباره مسائل مربوط به روابط ایران و آمریکا سخن گفت که تماما بدون اطلاع وزارت خارجه صورت گرفته و این وزارتخانه را با مسائل گوناگونی مواجه کرده است.»
گزارش سخنان سلامتیان البته حاوی انتقاد از عملکرد شهریار روحانی در آمریکا است: «روحانی بدون اطلاع وزارتخانه و تنها با اطلاع دکتر یزدی با مقامات پنتاگون و مسوولان آمریکایی ملاقات کرده و در مصاحبه‌های خود سخنانی را به زبان آورده که بعضا مشکلاتی را برای وزارت خارجه به همراه داشته است. آقای شهریار روحانی دانشجوی فعالی است ولیکن از تجربه کافی برای برخورد با مسائل عمده کنونی مملکتی برخوردار نیست. او حتی هیچگاه زیر بار انتخاب سیدمهدی حائری یزدی به عنوان سفیر ایران در آمریکا نرفت.»
انتقاد سیدحسین خمینی از قطب‌زاده
روزنامه‌های کیهان و اطلاعات روز 8 اردیبهشت 58 را اما اگر تورق کنید با این تیتر مواجه می‌شوید: اعتراض نوه امام خمینی به رادیو و تلویزیون. ماجرا اما از تصمیم قطب‌زاده، رئیس صدا و سیما برای تعطیل کردن بحث‌های آزاد در این رسانه آغاز می‌شود و انتقاد سیدحسین خمینی، فرزند شهید مصطفی خمینی را به همراه می‌آورد که در جمع تعدادی از جوانان می‌گوید: «حتی آنهایی که برای صادق قطب‌زاده تومار جمع کرده و از او پشتیبانی نمودند، اکنون از کار خود پشیمان هستند، زیرا قطب‌زاده نتوانست وظیفه خود را به خوبی انجام دهد.
رادیو و تلویزیون بلندگوی تمام ملت ایران است و باید در جهت خواست‌های ملت قدم بردارد. اما با گذشت زمان روشن شده که در جهت حذف سانسور و برقراری آزادی در این دستگاه تبلیغاتی اقدامی نکرده که هیچ، بلکه باید گفت سانسور را به شکل وسیع‌تری حاکمیت بخشیده است. به عنوان مثال از مناظره آقای بنی‌صدر جلوگیری می‌کند. علت‌اش هم این است که با هم اختلاف شخصی دارند.
بنی‌صدر هم که روزنامه اطلاعات از او با عنوان «متفکر اسلامی» نام برده و سخنانش را تیتر کرده، از تصمیم صدا و سیما انتقاد کرده و گفته است: «این برنامه را در فضایی دیگر و در دانشگاه تهران دنبال می‌کنم. اینک که بحث آزاد در رادیو ـ تلویزیون مستعذر است، اعلام می‌کنم که هر هفته روزهای چهارشنبه از ساعت 16 تا 18 این مباحث در زمین چمن دانشگاه تهران برگزار می‌شود.» خبرنگار روزنامه کیهان اما در همین روز با صادق قطب‌زاده تماس گرفته و او تنها به گفتن این جمله بسنده کرده است: «نظری ندارم.»
یکشنبه 9 اردیبهشت، تیتر اول از میان انبوه تیترهای صفحه یک روزنامه‌های کیهان و اطلاعات به آماده شدن طرح فدراتیو کردن ایران اختصاص دارد. کیهان تیتر زده است که «طرح فدراتیو کردن کشور باید در قانون اساسی گنجانده شود.» و در متن خبر می‌خوانیم: «بر اساس این طرح استانداران انتخابی خواهند بود و هر استان به وسیله یک «صدر» اداره خواهد شد.
طرح پیشنهادی فدراتیو کردن ایران از سوی عباس کشتکاران تهیه شده و در جلساتی با حضور دکتر ابراهیم باستانی پاریزی، محمدعلی اسلامی ندوشن، احمد صدر حاج سیدجوادی وزیر کشور، دکتر لاهیجی، یحیی صادق‌وزیری و دکتر حبیبی بررسی شده است. احمد صدر حاج سیدجوادی، وزیر کشور در نامهای به یدالله سحابی، وزیر مشاور این طرح را به دولت ارائه داده است.» کیهان در همین روز دیدار امام خمینی با دانشجویان سنندجی را گزارش کرده و این سخن امام را تیتر زده است: «شوراهای ایالتی و ولایتی در همه استان‌ها تشکیل می‌شود.»
پیشنهاد به‌آذین برای قانون اساسی ایران
شنبه 8 اردیبهشت هم متن پیشنهادی قانون اساسی منتشر شده است. کیهان در این روز ستونی جدید باز کرده و درباره متن قانون اساسی از صاحب‌نظران نظرخواهی کرده است. در اولین ستون منتشره کیهان محمود اعتمادزاده (به‌آذین) رهبر جمعیت اتحاد دموکراتیک مردم ایران درباره بایدهای قانون اساسی با خبرنگار کیهان صحبت کرده و گفته است: «قانون اساسی باید هرگونه نابرابری را طرد کند.» روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در این روز متن کامل این پیش‌نویس را منتشر کرده‌اند و کیهان این بخش‌ها را به صورتی ویژه تیتر کرده است. در هر استان گارد ملی جمهوری تشکیل می‌شود. ملی شدن صنایع سنگین و ادغام بانک‌ها در یک سازمان زیر نظر دولت پیش‌بینی شده است. تظاهرات مباح و حکومت نظامی به هر عنوان ممنوع اعلام شده است.
چریک‌های فدایی رویاروی امیرانتظام
هفته دوم اردیبهشت اما روزنامه کیهان و اطلاعات به کرات بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های سازمان چریک‌های فدایی خلق را در پاسخ به اظهارات عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت که درباره دستگیری عده‌ای از هواداران این سازمان در خوزستان به زبان آورده بود، منتشر کرده‌اند، بیانیه‌هایی اعتراضی که در آنها از سابقه مبارزاتی امیرانتظام پرسش شده و آمده است: «گویا جناب امیرانتظام مسوولیت مشخص مبارزات ضدفدایی را از ساواک تحویل گرفته‌اند.»
چهارشنبه 12 اردیبهشت 58، روزنامه کیهان نامه امام خمینی به دکتر یزدی را منتشر کرده است، نامهای که ضمن آن امام دستور قطع رابطه ایران و مصر را صادر می‌کنند. نامهای با این مضمون: «جناب آقای دکتر یزدی، وزیر امور خارجه با در نظر گرفتن پیمان خائنانه مصر و اسرائیل و با اطاعت بی‌چون و چرای دولت مصر از آمریکا و صهیونیسم، دولت موقت ایران قطع روابط دیپلماتیک خود را با دولت مصر بنماید. و بدین ترتیب روابط ایران و مصر قطع می‌شود.»
12 اردیبهشت اما تیتر اول روزنامه‌های کشور به ترور آیت‌الله مرتضی مطهری اختصاص دارد: «آیت‌الله مرتضی مطهری، عضو شورای انقلاب ساعت 10 و نیم شب و بعد از خروج از منزل دکتر یدالله سحابی در فاصله 6 متری منزل سحابی درست نبش کوچه 17 فخرآباد باغ امین‌الدوله ترور شد. در این روز چندین تیتر روزنامه کیهان به این واقعه اختصاص داشت از جمله: «امام خمینی: فرزند عزیزی را که پاره تنم بود از دست دادم».
آیت‌الله شریعتمداری: مطهری به دست عوامل ضدانقلاب ترور شد. امیرانتظام: جز اینکه بگویم از این حادثه بسیار متاسفم، نظر دیگری ندارم. نام گروه فرقان نزدیک محل ترور به دست آمد و سه مقاله کیهان که با این جملات آغاز می‌شود: «ضدانقلاب تا زمانی که وجود دارد از پا نمی‌نشیند. نصیحت، تهدید و شعار چاره کار نیست. باید بر آن تاخت، کوبید و ریشه‌کن‌اش کرد.»
تمام اینها که گفته شد باز هم برای بیان آنچه در سیر مختصر در روزنامه‌های سی‌سال قبل به چشم آمد بسیار کم است، روزنامه‌هایی پر از تیتر و خبر، پر از نامهای آشنا، ناآشنا و پر از ذکر سخنان آنهایی که دیگر زنده نیستند و یا نامی از آنها باقی نمانده است.
حیف‌مان آمد که در بازخوانی نشریات آن سال‌ها تنها باشیم. پس در سی‌سالگی انقلاب، ما نیز هر هفته روایتگر روزهایی چنین در سی‌سال قبل خواهیم بود. روزنامه‌ها را می‌خوانیم و آنچه خوانده‌ایم را در اینجا با شما قسمت می‌کنیم. نقطه آغاز ما اردیبهشت 1358 است؛ روزهایی که انقلاب، مرحله تثبیت را می‌گذراند، روزهایی که صفحه اول روزنامه‌ها پر از تیتر است، تیترهایی که هر یک یادآور خاطره‌ای است و یادبودی. در سفر به سی سال قبل با ما باشید.
نیمه اول اردیبهشت‌ماه 1358، روزهای محاکمه و تیرباران سران ارتش و مسوولان رژیم شاه است و در صفحه اول روزنامه‌های کیهان و اطلاعات عکس تیرباران شده آنها خودنمایی می‌کند. روزهای بهاری سی‌سال قبل، روزهای ترور سپهبد قرنی و استاد مرتضی مطهری است و حزن و اندوه را می‌توان در لابه‌لای بیانیه‌ها و گفته‌ها نشانه‌ای یافت. آن روزها کشتار و درگیری‌ها در شهر کردنشین نقده که در مراسم افتتاحیه حزب دموکرات کردستان آغاز شد و چندین روز رعب و هراس را بر شهر حکمفرما کرده بود و البته اتفاقاتی مهم در روزهایی که می‌توان هر لحظه آن را آبستن رویدادی تصور کرد، با واکنش مراجع تقلید و مسوولان روبه‌رو شده بود.
منازعه کریم سنجابی و ابراهیم یزدی
اما روز دوشنبه 10 اردیبهشت‌ماه روزنامه کیهان و همچنین اطلاعات متن سخنان احمد سلامتیان، معاون وزارت قبلی خارجه را درباره دلایل استعفای کریم سنجابی، اولین وزیر خارجه دولت موقت منتشر کرده است. در متن خبر روزنامه اطلاعات آمده است: «با وجود ادامه سکوت دکتر کریم سنجابی وزیر خارجه مستعفی دولت موقت که باعث شده علل استعفای او همچنان در پرده ابهام بماند، معاون وی، احمد سلامتیان مسائل ناگفته‌ای را در این‌باره فاش کرد و گفت که مداخلات دکتر یزدی در امور مربوط به وزارت خارجه، باعث استعفای دکتر کریم سنجابی شده است.
احمد سلامتیان که با انتصاب دکتر ابراهیم یزدی به وزارت امور خارجه از مقام معاونت کناره‌گیری کرد، همچنین پیرامون مکاتبات شهریار روحانی و دکتر یزدی درباره مسائل مربوط به روابط ایران و آمریکا سخن گفت که تماما بدون اطلاع وزارت خارجه صورت گرفته و این وزارتخانه را با مسائل گوناگونی مواجه کرده است.»
گزارش سخنان سلامتیان البته حاوی انتقاد از عملکرد شهریار روحانی در آمریکا است: «روحانی بدون اطلاع وزارتخانه و تنها با اطلاع دکتر یزدی با مقامات پنتاگون و مسوولان آمریکایی ملاقات کرده و در مصاحبه‌های خود سخنانی را به زبان آورده که بعضا مشکلاتی را برای وزارت خارجه به همراه داشته است. آقای شهریار روحانی دانشجوی فعالی است ولیکن از تجربه کافی برای برخورد با مسائل عمده کنونی مملکتی برخوردار نیست. او حتی هیچگاه زیر بار انتخاب سیدمهدی حائری یزدی به عنوان سفیر ایران در آمریکا نرفت.»
انتقاد سیدحسین خمینی از قطب‌زاده
روزنامه‌های کیهان و اطلاعات روز 8 اردیبهشت 58 را اما اگر تورق کنید با این تیتر مواجه می‌شوید: اعتراض نوه امام خمینی به رادیو و تلویزیون. ماجرا اما از تصمیم قطب‌زاده، رئیس صدا و سیما برای تعطیل کردن بحث‌های آزاد در این رسانه آغاز می‌شود و انتقاد سیدحسین خمینی، فرزند شهید مصطفی خمینی را به همراه می‌آورد که در جمع تعدادی از جوانان می‌گوید: «حتی آنهایی که برای صادق قطب‌زاده تومار جمع کرده و از او پشتیبانی نمودند، اکنون از کار خود پشیمان هستند، زیرا قطب‌زاده نتوانست وظیفه خود را به خوبی انجام دهد.
رادیو و تلویزیون بلندگوی تمام ملت ایران است و باید در جهت خواست‌های ملت قدم بردارد. اما با گذشت زمان روشن شده که در جهت حذف سانسور و برقراری آزادی در این دستگاه تبلیغاتی اقدامی نکرده که هیچ، بلکه باید گفت سانسور را به شکل وسیع‌تری حاکمیت بخشیده است. به عنوان مثال از مناظره آقای بنی‌صدر جلوگیری می‌کند. علت‌اش هم این است که با هم اختلاف شخصی دارند.
بنی‌صدر هم که روزنامه اطلاعات از او با عنوان «متفکر اسلامی» نام برده و سخنانش را تیتر کرده، از تصمیم صدا و سیما انتقاد کرده و گفته است: «این برنامه را در فضایی دیگر و در دانشگاه تهران دنبال می‌کنم. اینک که بحث آزاد در رادیو ـ تلویزیون مستعذر است، اعلام می‌کنم که هر هفته روزهای چهارشنبه از ساعت 16 تا 18 این مباحث در زمین چمن دانشگاه تهران برگزار می‌شود.» خبرنگار روزنامه کیهان اما در همین روز با صادق قطب‌زاده تماس گرفته و او تنها به گفتن این جمله بسنده کرده است: «نظری ندارم.»
یکشنبه 9 اردیبهشت، تیتر اول از میان انبوه تیترهای صفحه یک روزنامه‌های کیهان و اطلاعات به آماده شدن طرح فدراتیو کردن ایران اختصاص دارد. کیهان تیتر زده است که «طرح فدراتیو کردن کشور باید در قانون اساسی گنجانده شود.» و در متن خبر می‌خوانیم: «بر اساس این طرح استانداران انتخابی خواهند بود و هر استان به وسیله یک «صدر» اداره خواهد شد.
طرح پیشنهادی فدراتیو کردن ایران از سوی عباس کشتکاران تهیه شده و در جلساتی با حضور دکتر ابراهیم باستانی پاریزی، محمدعلی اسلامی ندوشن، احمد صدر حاج سیدجوادی وزیر کشور، دکتر لاهیجی، یحیی صادق‌وزیری و دکتر حبیبی بررسی شده است. احمد صدر حاج سیدجوادی، وزیر کشور در نامهای به یدالله سحابی، وزیر مشاور این طرح را به دولت ارائه داده است.» کیهان در همین روز دیدار امام خمینی با دانشجویان سنندجی را گزارش کرده و این سخن امام را تیتر زده است: «شوراهای ایالتی و ولایتی در همه استان‌ها تشکیل می‌شود.»
پیشنهاد به‌آذین برای قانون اساسی ایران
شنبه 8 اردیبهشت هم متن پیشنهادی قانون اساسی منتشر شده است. کیهان در این روز ستونی جدید باز کرده و درباره متن قانون اساسی از صاحب‌نظران نظرخواهی کرده است. در اولین ستون منتشره کیهان محمود اعتمادزاده (به‌آذین) رهبر جمعیت اتحاد دموکراتیک مردم ایران درباره بایدهای قانون اساسی با خبرنگار کیهان صحبت کرده و گفته است: «قانون اساسی باید هرگونه نابرابری را طرد کند.» روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در این روز متن کامل این پیش‌نویس را منتشر کرده‌اند و کیهان این بخش‌ها را به صورتی ویژه تیتر کرده است. در هر استان گارد ملی جمهوری تشکیل می‌شود. ملی شدن صنایع سنگین و ادغام بانک‌ها در یک سازمان زیر نظر دولت پیش‌بینی شده است. تظاهرات مباح و حکومت نظامی به هر عنوان ممنوع اعلام شده است.
چریک‌های فدایی رویاروی امیرانتظام
هفته دوم اردیبهشت اما روزنامه کیهان و اطلاعات به کرات بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های سازمان چریک‌های فدایی خلق را در پاسخ به اظهارات عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت که درباره دستگیری عده‌ای از هواداران این سازمان در خوزستان به زبان آورده بود، منتشر کرده‌اند، بیانیه‌هایی اعتراضی که در آنها از سابقه مبارزاتی امیرانتظام پرسش شده و آمده است: «گویا جناب امیرانتظام مسوولیت مشخص مبارزات ضدفدایی را از ساواک تحویل گرفته‌اند.»
چهارشنبه 12 اردیبهشت 58، روزنامه کیهان نامه امام خمینی به دکتر یزدی را منتشر کرده است، نامهای که ضمن آن امام دستور قطع رابطه ایران و مصر را صادر می‌کنند. نامهای با این مضمون: «جناب آقای دکتر یزدی، وزیر امور خارجه با در نظر گرفتن پیمان خائنانه مصر و اسرائیل و با اطاعت بی‌چون و چرای دولت مصر از آمریکا و صهیونیسم، دولت موقت ایران قطع روابط دیپلماتیک خود را با دولت مصر بنماید. و بدین ترتیب روابط ایران و مصر قطع می‌شود.»
12 اردیبهشت اما تیتر اول روزنامه‌های کشور به ترور آیت‌الله مرتضی مطهری اختصاص دارد: «آیت‌الله مرتضی مطهری، عضو شورای انقلاب ساعت 10 و نیم شب و بعد از خروج از منزل دکتر یدالله سحابی در فاصله 6 متری منزل سحابی درست نبش کوچه 17 فخرآباد باغ امین‌الدوله ترور شد. در این روز چندین تیتر روزنامه کیهان به این واقعه اختصاص داشت از جمله: «امام خمینی: فرزند عزیزی را که پاره تنم بود از دست دادم».
آیت‌الله شریعتمداری: مطهری به دست عوامل ضدانقلاب ترور شد. امیرانتظام: جز اینکه بگویم از این حادثه بسیار متاسفم، نظر دیگری ندارم. نام گروه فرقان نزدیک محل ترور به دست آمد و سه مقاله کیهان که با این جملات آغاز می‌شود: «ضدانقلاب تا زمانی که وجود دارد از پا نمی‌نشیند. نصیحت، تهدید و شعار چاره کار نیست. باید بر آن تاخت، کوبید و ریشه‌کن‌اش کرد.»
تمام اینها که گفته شد باز هم برای بیان آنچه در سیر مختصر در روزنامه‌های سی‌سال قبل به چشم آمد بسیار کم است، روزنامه‌هایی پر از تیتر و خبر، پر از نامهای آشنا، ناآشنا و پر از ذکر سخنان آنهایی که دیگر زنده نیستند و یا نامی از آنها باقی نمانده است.
تبلیغات
